Họa sỹ Vũ Bích Thủy sinh ra và lớn lên ở Hà Nội. Chị tốt nghiệp thạc sỹ Đại học Nghệ thuật Berlin, Đức năm 1996. Với hơn 30 năm kiên trì với lối vẽ trừu tượng, các tác phẩm của chị thường lấy điểm bắt đầu từ hệ thống ký ức được lưu giữ: có thể là một khoảnh khắc hay một nơi chốn đã được ký thác trong đầu như một bức tranh. Từ đó, họa sỹ mới phát triển, sắp đặt cấu trúc, bố cục và màu sắc. Chị cho rằng cảm hứng xuất phát từ vẻ đẹp thiên nhiên và những điều thân thuộc sẽ hướng đến sự phổ quát, rộng mở hơn. Nhân dịp họa sỹ Vũ Bích Thủy chuẩn bị cho triển lãm cá nhân thứ ba mang tên “Khu vườn bí ẩn” tại Eight Gallery, Art Republik đã có cơ hội được trao đổi sâu về hành trình làm nghệ thuật bền bỉ của chị.

Hoạ sỹ Vũ Bích Thuỷ. Ảnh: Hoạ sỹ cung cấp.

Trong bài phỏng vấn với báo Nhân Dân, chị từng chia sẻ rằng việc “làm nghệ thuật vô cùng khắc nghiệt” khiến ta “phải chắt chiu từng nét vẽ”. Chị có thể chia sẻ quá trình sáng tác của mình bao gồm những giai đoạn nào?

Tôi thường không bắt đầu sáng tác thông qua hình thức phác thảo. Mọi thứ đến với tôi rất tự nhiên từ sự ngẫu hứng – đóng vai trò như một phần thô, một viên gạch ban đầu. Rồi dần dần gạn lọc và tiếp tục tinh chỉnh theo dòng chảy của nó. Các tác phẩm của tôi thường lấy điểm bắt đầu từ hệ thống ký ức được lưu giữ: có thể là một khoảnh khắc, một hình ảnh đã có trong đầu và từ đó tôi vẽ ra trong sự ngẫu hứng, rồi sau mới đến việc sắp đặt, bố cục, màu sắc…Có những gam màu tôi hay dùng theo thói quen, nhưng đôi khi cũng cần buông bỏ để tránh sự lặp lại trong cảm nhận thị giác. Thuần túy lấy từ quá trình tích lũy trải nghiệm, ngẫu hứng, tư duy, từ đó mình phát triển từ cái vô hình sang hiện hữu. Đó là cách tôi nuôi dưỡng và hoàn thiện một bức tranh.

Sự chặt chẽ của cấu trúc khiến tôi thấy vệt màu bên trái không thể đặt sang bên phải, mảng màu ở trên thì sẽ không thể đặt ở dưới. Khác với những nhận xét về tranh của chị “nữ tính”, tôi lại thấy tranh của chị rất lý tính. Tranh Vũ Bích Thủy có logic, lớp lang, chứ không phải tổ hợp của những hình khối ngẫu nhiên. Chị từng chia sẻ chị có thích “cấu trúc chặt chẽ trong bố cục” và thích “các lớp không gian đan xen vào nhau”. Với mối quan tâm với cấu trúc như vậy, chị có suy nghĩ gì về tính kiến trúc trong tác phẩm của mình?

Tôi cho rằng sự ngẫu nhiên rất thú vị, nhưng không thể chỉ trông chờ vào nó. Mình vẫn phải đi tìm, và đôi khi chính trong lúc tìm kiếm lại bất chợt xuất hiện những ngẫu nhiên khác. Dù lý tính giữ vai trò rất rõ ràng, nhưng trong quá trình đã vạch sẵn, những biến số vẫn len lỏi và mang lại một tinh thần mới. Tôi hướng đến một bố cục chặt chẽ và đủ. Khi ấy thêm bớt đều trở thành thừa thãi, nếu cảm giác còn thiếu thì cần tìm cho ra để toàn bộ không gian không nhàm chán và thấu suốt trong tư tưởng.

Những thử nghiệm màu sắc khác nhau có thể dẫn dắt mình đi đến một đích mới. Lấy cảm xúc là nền tảng dẫn dắt kết hợp với đường nét mang lại nhiều điểm tương đồng với kiến trúc. Gần đây, tôi bắt đầu khai thác thêm  yếu tố bất ngờ  để kiến tạo không gian,  mảng khối để kể những câu chuyện mới. Việc sử dụng nhiều đường nét đan xen những yếu tố bất ngờ trở thành một thử nghiệm, một cách chơi khác. Quan trọng là khai thác đường nét sao cho tự nhiên và không gượng ép.

Vũ Bích Thuỷ, “Nhớ mùa Hạ” (2024), acrylic, 60 x 80 cm. Ảnh: Hoạ sỹ cung cấp.

Trong triển lãm nhóm “Hà Nội: Một thành phố trong nghệ thuật” do viện Goethe tổ chức, Natalia Kraevskaia và Cố Giáo sư Lisa Drummond đã nhận xét chị có sự ưa thích “những gam màu trầm” trong việc thể hiện chiều kích của những mảng tối, sự hỗn độn của những thành phố đông đúc với việc xen lẫn những đốm sáng để kiến tạo một tổng thể hòa hợp. Với các loạt tác phẩm gần đây, chị đã chuyển hướng sang bảng màu tươi tắn hơn; chị có thể diễn giải lý do đằng sau sự chuyển mình này?

Trước đây tôi thường dùng gam màu trầm và cũng chưa thật sự chú trọng nhiều đến màu sắc. Sau này tôi nhận ra sự đa dạng trong dung hòa đa sắc là một thử thách khó. Với tranh giản lược màu vẫn có cái khó riêng: làm sao trong sự tinh giản ấy vẫn kể được một câu chuyện vẹn tròn. Khi kết hợp nhiều gam màu khác nhau, tôi buộc phải đi tìm những tổ hợp mới. Với tôi, đó giống như một cuộc phiêu lưu, một hành trình của tìm tòi và thử nghiệm. Việc thoát khỏi thói quen về màu sắc, vốn là thế mạnh trước đây, là một thách thức. Nhưng nếu không mở lòng để khám phá sự đa dạng, cái nhìn sẽ luôn bị giới hạn.

Vũ Bích Thuỷ, “Thăm vườn” (2024), acrylic, 90 x 70 cm. Ảnh: Hoạ sỹ cung cấp.

Trong sáng tác, chị thường tìm cảm hứng và xử lý tác phẩm của mình ra sao, từ việc dừng lại chiêm nghiệm, nắm bắt sự ngẫu nhiên, cho đến cách nhìn về căn tính Việt và cảm hứng từ thiên nhiên để hướng tới tinh thần phổ quát hơn?

Không phải ngày nào tôi cũng vẽ, có khi tôi dừng lại để nghĩ, kể cả trong lúc nấu ăn rồi nghĩ về những bức tranh của mình và nên giải quyết thế nào. Chỉ khi cảm thấy thật sự thỏa mãn, tôi mới thôi day dứt. Thế mạnh của tôi nằm ở sự ngẫu nhiên, những đường nét tưởng chừng vu vơ nhưng lại mở ra lối đi riêng. Bắt được cái ngẫu nhiên đó không hề dễ, nhưng đó chính là sở trường. Tôi cũng không đặt nặng việc lấy căn tính Việt là kim chỉ nam trong sáng tác của mình. Với tranh trừu tượng, nếu đưa motif dân gian vào thì phải có sự sáng tạo chứ không thể chỉ là sao chép đơn thuần. Với tôi, cảm hứng đơn giản hơn, nó xuất phát từ vẻ đẹp thiên nhiên và những điều thân thuộc, để hướng đến sự phổ quát, rộng mở hơn.

Từ triển lãm đầu tay “Bên ngoài cửa sổ”, tới “Vị nhiệt đới” và sắp tới là triển lãm cá nhân thứ 3 trong sự nghiệp, bút pháp của chị đã thoải mái, ung dung hơn. Liệu quan sát này có chính xác và chị có thể chia sẻ thêm về tiến trình của sự biến chuyển này?

Quan sát này hoàn toàn đúng, bởi trong hội họa, thực hành giữ vai trò rất quan trọng. Khi vẽ nhiều, người ta sẽ tự vỡ lẽ ra nhiều điều, trở nên tự tin cởi mở hơn trong suy nghĩ. Khi tư duy cởi mở, nét vẽ cũng trở nên phóng khoáng, thoải mái và tự tin hơn. Tôi mong muốn sự phóng khoáng, cởi mở ấy ngày càng được thể hiện một cách rõ rệt và đa dạng hơn nữa.

Vũ Bích Thuỷ, “Mùi oải hương” (2024), acrylic trên bìa, 40 x 30 cm. Ảnh: Hoạ sỹ cung cấp.

Đối với chị, yếu tố cần và đủ của một tác phẩm hội họa trừu tượng là gì?

Khi còn là sinh viên, tôi đã yêu thích hội họa trừu tượng bởi nó khơi gợi trí tưởng tượng và tạo nên một sự thách thức riêng. Sau này, tôi suy nghĩ nhiều về cách tiếp cận, có lúc đi hẳn vào trừu tượng, có lúc dừng ở bán trừu tượng, nhưng điều tôi luôn hướng tới là sự gần gũi, để người xem không cảm thấy quá xa lạ hay khó nắm bắt. Với tôi, điều quan trọng nhất của việc thực hành là bức tranh để lại ấn tượng gì. Khi thưởng thức nghệ thuật, chuyện đẹp hay xấu không phải là điều đầu tiên để bàn tới. Tôi vẫn thấy có nhiều bạn trẻ quan tâm nhiều đến bề mặt tranh, nhưng với tôi, điều đó không quan trọng bằng việc bức tranh có găm được vào ký ức người xem hay không. Một bức tranh đủ sức nặng là bức tranh có thể lưu lại trong lòng khán giả sau khi họ rời đi. Dù trong mười người, chưa chắc cả mười đều thích, nhưng chỉ cần một vài người cảm nhận được, tìm thấy sự đồng điệu nào đó, thì với tôi như thế là thành công.

Với phông nền kiến thức hội họa ở Đức, song song với việc thực hành ở Việt Nam hơn 30 năm, ngôn ngữ thị giác cá nhân của chị đã phản ánh tương quan với quang cảnh nghệ thuật quốc tế ra sao?

Từ người Đức, tôi học được nhiều điều và điều quan trọng nhất là phải nghiêm túc với bản thân, nghiêm túc với nghề nghiệp. Sự khắc nghiệt trong thời gian đi du học cũng rèn cho tôi sự bền bỉ để theo nghề. Hồi đó, tôi học tại trường UdK ở Berlin. Các bạn học cùng khóa đến từ nhiều nơi như Israel, Ý, Đức, v.v. nhưng vì điều kiện cuộc sống khác nhau nên rất ít người theo được nghề. Trong số đó, gần như chỉ còn mình tôi kiên trì đi đến ngày hôm nay. Ngoài ra, càng đi và quan sát tôi nhận ra nghệ sỹ Việt hoàn toàn có tiềm năng vươn xa. Với tôi, nghệ thuật không bị bó buộc bởi bối cảnh địa lý. Tôi mong đưa vào tác phẩm của mình những ý niệm thanh thản, tích cực, tươi đẹp để nó tự nhiên lan tỏa tới rộng rãi công chúng khắp nơi.

Vũ Bích Thuỷ, “Khu vườn bí ẩn” (2024), acrylic trên bìa, 80x60cm. Ảnh: Hoạ sỹ cung cấp.

Ở Việt Nam và châu Á nói chung, họa sỹ nữ luôn khó khăn hơn họa sỹ nam khi phải đặt những ưu tiên của gia đình lên trên ưu tiên cá nhân, cũng như các quy chuẩn của xã hội. Bản thân chị có gặp trở ngại gì trên con đường nghệ thuật của bản thân?

Khi đã chọn theo nghề, và tin rằng mình có thể gắn bó với nghề thì bắt buộc phải sắp xếp thời gian. Tôi thấy điều đó không phiền, bởi nếu biết thu xếp khoa học, mình sẽ vừa chu toàn được gia đình, vừa dành chỗ cho sáng tác. Có khi cũng phải vui vẻ chấp nhận bớt đi một phần nào đó để giữ sự hài hòa, vì trong cuộc sống, ai cũng phải biết nhường nhịn một chút thì mới giữ được cân bằng. Ngay cả khi làm những việc khác, tôi vẫn nuôi suy nghĩ về sáng tác, vậy nên không bao giờ cảm thấy chán. Lúc nào tôi cũng có một khoảng riêng dành cho nghệ thuật, với tôi, đó mới là điều quan trọng.

Có người từng nhận xét rằng chị “đứng bên lề của thị trường mỹ thuật”, tuy nhiên tôi thấy chị lại ở ngay cốt lõi của thực hành mỹ thuật khi chị là một người thực hành nắm vững kỹ thuật và được đào tạo bài bản. Chị có quan điểm ra sao trong cách làm nghề và chị nhận xét như thế nào về bối cảnh thực hành trong thời đại ngày nay?

Tôi không chạy theo vận động của thị trường, vì như thế sẽ bị chi phối và nếu vừa vẽ vừa nghĩ đến chuyện tranh của mình có bán được hay không thì sẽ tạo ra áp lực, khiến việc sáng tác trở nên nặng nề. Nếu lúc nào cũng đặt thị trường lên trước, thì hội họa sẽ mất đi niềm vui. Khi vẽ, tốt nhất là quên đi điều đó. Và chính sự buông bỏ ấy lại trở thành thử thách lớn với mỗi người nghệ sỹ.

Vũ Bích Thuỷ, “Chợ Trung thu” (2025), acrylic trên bìa, 80x60cm. Ảnh: Hoạ sỹ cung cấp.

Chị đã tốt nghiệp bằng Thạc sỹ Đại học Nghệ thuật Berlin năm 1996, có triển lãm đầu tiên vào năm 2019. Với tinh thần bền bỉ, chắt lọc và chỉn chu, chị có lời khuyên nào cho thế hệ các nghệ sỹ trẻ hiện tại?

Ngày nay, các bạn trẻ có điều kiện thuận lợi hơn: thông tin cập nhật dễ dàng, môi trường để nuôi dưỡng tài năng và đam mê cũng phong phú hơn. Thời tôi đi học thì khó khăn hơn, vừa đi làm vừa đi học nên ít có cơ hội được chuyên tâm như bây giờ. Tuy nhiên, chính vì có quá nhiều thông tin, các bạn càng cần có một cái tâm sáng để biết chắt lọc và chọn đúng hướng đi. Dù thế nào, thực hành vẫn là yếu tố không thể thiếu. Qua thực hành, mình vừa thể hiện suy nghĩ, vừa phản biện, soi chiếu và dần hoàn thiện hơn. Đồng thời, việc trao đổi với cộng đồng, lắng nghe ý kiến từ nhiều phía cũng sẽ giúp các bạn tìm ra cho mình con đường phù hợp nhất.

Xin cảm ơn những chia sẻ của chị, chúc chị tiếp tục gặt hái được nhiều thành công trên con đường làm nghệ thuật sau này!

Thực hiện: Ace Lê, Tâm Phạm & Trao