Copyright © 2023 ArtRepublik Vietnam. All Rights Reserved. Website Developed by Tony Toàn
Claire Driscoll, người sáng lập và là chủ nhân của không gian sáng tạo Work Room Four (Hà Nội) chia sẻ với bạn đọc bài viết nhỏ của chị trong vai trò giám tuyển triển lãm cá nhân đầu tay của Hà Minh, tiêu đề “Ouroboros” (diễn ra tại không gian này vào tháng 4 năm 2023).
Tôi gặp Hà Minh lần đầu tiên vào năm 2012, khi cô ấy là một sinh viên của tôi và sớm thể hiện một tài năng nguyên sơ và ngoại biệt. Hà Minh làm việc nhiều lắm và các bản vẽ được thể hiện một cách hoàn toàn dễ dàng, tự nhiên như thở vậy. Thảng hoặc trong đời, ta mới có cơ hội gặp sinh viên như thế, năng lực của họ khiến ta vô cùng ngạc nhiên, họ có sức hút đặc biệt bởi vẻ hấp dẫn và nguyên bản. Chúng tôi giữ mối quan hệ tốt với nhau, dẫu tôi vẫn nghĩ rằng, thời trang chẳng hợp với Hà Minh, và tôi cũng đã nói thế với cô ấy. Sau đó, tôi dừng công việc giảng dạy, mở Work Room Four ở khu Zone 9 (năm 2013). Hà Minh có đến tập sự chỗ chúng tôi và một lần nữa, cô trở lại với niềm vui thích sáng tạo của mình.
Tôi quan tâm theo dõi Hà Minh nhưng cô ấy thì lại cứ lấn bấn với việc học về thời trang. Giành được một học bổng quan trọng tại Học viện Quốc tế về Thời trang Paris nhưng đến khi ấy, hóa ra Hà Minh còn chưa có bằng tốt nghiệp trung học phổ thông. Hà Minh quyết định quay lại học, lấy được tấm bằng ấy, để chuẩn bị một tương lai học tập tốt hơn, phục vụ công việc sáng tạo của mình. Trong khoảng thời gian 2014–2018, lâu lâu, chúng tôi lại gặp nhau trong ít nhiều những hoạt động, sự kiện đây đó bên lề ngành công nghiệp sáng tạo ở Hà Nội.
“Tôi quyết định trở thành họa sỹ, tự học – chị thấy thế nào?”
Năm 2018, Hà Minh gửi đăng ký sáng tác tham gia phiên thứ năm của Triển lãm Nghệ thuật Đa dạng Hà Nội, một chương trình do Work Room Four khởi xướng theo mô hình Triển lãm Mùa hè của Học viện Nghệ thuật Hoàng gia Anh. Tôi vui mừng khi gặp lại cô với hai bức chân dung sơn dầu rất đáng chú ý. Tại buổi gặp, cô ấy hỏi tôi, vẻ đơn giản: “Tôi quyết định trở thành họa sỹ, tự học – chị thấy thế nào?”. Đối với tôi, các bức tranh của Hà Minh cho thấy vẻ nguyên sơ và đầy sức sống, vượt trội hẳn các bản vẽ thời trang trước đó. Dường như cô ấy đã tìm được chất liệu của mình. Liên tục từ 2018 đến 2021, Hà Minh cứ âm thầm đăng ký gửi sáng tác mới cho Work Room Four và sự kiện Art For You – phiên trưng bày và bán sáng tác nghệ thuật với mức giá phải chăng, do chúng tôi cùng làm việc với Không gian Nghệ thuật Manzi. Có ba nhà sưu tập quan tâm đến sáng tác của Hà Minh, mà cô ấy trước sau chỉ bán các bức vẽ nhỏ của mình. Nhờ quãng thời gian này, tôi có cơ hội tìm hiểu sâu sắc hơn về hành trình sống của cá nhân cô.
Hà Minh kể, năm 2015, cô ấy quyết định công khai chuyển giới, rời nhà ra ngoài sống và hầu như không thể quay lại với gia đình. Sau đó là một vài năm khó khăn với Hà Minh nhưng cô vẫn tiếp tục vẽ, khám phá thế giới cảm xúc cá nhân cũng như giới tính của mình thông qua công việc. Thật buồn là cô còn bị tai nạn thảm khốc, để lại một số thương tật suốt đời và do vậy, gia đình đón cô trở lại. Hà Minh đã có thể tập trung vẽ toàn thời gian, trong năm 2018. Về với gia đình, bố mẹ cô cũng mong muốn cô lựa chọn một giới tính phù hợp với bản thân. Năm 2019, Hà Minh một mình sang Thái Lan thực hiện phẫu thuật.
Trong giai đoạn đầu, những bức tranh của Hà Minh cho thấy cô nghiên cứu và thể hiện riêng về các chủ đề liên quan phái nam; dần dà, hình thể được phát triển thiên về lưỡng tính và sau trở nên thoải mái hơn khi khám phá những điều lạ (trong thế giới của cô) qua sắc màu và ý niệm. Năm 2021, Hà Minh ngỏ ý mời tôi đến thăm xưởng vẽ, hy vọng có thể có một hợp tác thực hiện triển lãm cá nhân giới thiệu bộ sáng tác mới của cô. Đến thăm, tôi mới càng hiểu thêm về thực hành của cô và xem hết những gì cô đã vẽ. Cô triển khai theo từng bộ tranh, một là về cây cỏ tự nhiên được vẽ trong vườn của bà ở Hà Giang, bộ còn lại là về chú gấu Teddy. Cả hai được bao kèm rất nhiều sổ ghi chép, ký họa với vô vàn ý tưởng. Tranh vẽ tốt, rõ ràng là Hà Minh đã làm việc chăm chỉ để định hình tài năng ban sơ của mình thông qua việc nghiên cứu độc lập và có mục tiêu, cam kết là từ đời sống thực, cô vẽ và cũng từ đó, cô làm sâu sắc hơn khả năng của bản thân. Nhưng từng bộ tranh này chưa đủ để thành một triển lãm cá nhân.
“Teddy đã trở thành một người dẫn đường, để tìm kiếm sự thoải mái, mượn một hình thức vật lý và thử nghiệm một cách an toàn những danh tính và câu chuyện mới.”
Tôi xác nhận với Hà Minh sẽ đưa đi làm khung cho một số bức hoa nhỏ và gửi tham gia hội chợ nghệ thuật. Chúng tôi còn thảo luận thêm với nhau về việc phát triển loạt tranh vẽ gấu Teddy, từng bức một, rằng trông nó ra sao, có gợi cảm giác chưa đủ hay không, cần làm gì thêm để hoàn thiện. Hà Minh xác định sẽ giải quyết những điều mà bản thân cô thấy chưa ổn, phát triển thêm một số bức tranh và hoàn thành một số bức khác.
Đại dịch đến, chúng tôi không thể gặp nhau trực tiếp cho đến tận đầu tháng 1 năm 2023, tôi gọi Hà Minh, thảo luận xem bản thân cô ấy cảm thấy thế nào về cả hai bộ sáng tác, đã ổn thực sự chưa. Hà Minh nói cô đã sẵn sàng và lần trở lại xưởng vẽ này, đúng là mọi thứ đâu vào đó. Tôi dễ dàng lựa những bức cần thiết cho trưng bày, cũng rất dễ dàng đặt chúng cạnh nhau, không gợn phân vân nào. Tôi còn muốn bày thêm các bản phác thảo, ghi chép, cho thấy tiến trình hình thành và hoàn thành việc vẽ của Hà Minh và cô ấy đã đồng ý.
Hà Minh cho phép tôi kiểm soát và khai triển trưng bày theo cách tôi muốn, cô ấy không can thiệp. Tôi muốn không gian triển lãm này phản ánh được sự chăm chỉ rèn luyện và kỹ năng đa dạng của cô ấy, bên cạnh hành trình cá nhân phi thường mà cô ấy đã điều hướng bằng và nhờ vào sự sáng tạo của chính mình.
“Ouroboros” – triển lãm cá nhân đầu tiên của Hà Minh bao gồm những bản phác thảo, bản vẽ nghiên cứu, sổ ký họa, ghi chép, những chân dung gấu Teddy ra đời trong chuỗi ngày dài giãn cách xã hội bởi đại dịch. Khi không thể vẽ từ đời sống thực, con gấu câm vô tri vô giác đã trở thành nàng thơ, hình mẫu, nhân chứng thầm lặng và người bạn tâm tình của cô giữa vòng xoay sở với bao phức tạp của cuộc sống, của bản diện cá nhân và công việc của cô trong một môi trường gia đình bảo thủ, đôi khi thù địch, bởi là một người chuyển giới nữ trẻ tuổi – một mình.
Các bức tranh tạo thành một không gian nội tâm của những điều kỳ diệu như thơ trẻ và chỉ có trong trí tưởng tượng, nơi Hà Minh cân nhắc cách cô đối mặt với chính mình, đón nhận vai trò phụ nữ và bản sắc đang phát triển của cô với tư cách là một nghệ sỹ. Teddy đã trở thành một người dẫn đường, để tìm kiếm sự thoải mái, mượn một hình thức vật lý và thử nghiệm một cách an toàn những danh tính và câu chuyện mới. Hà Minh nói, bản thân cô luôn lưu tâm tới cam kết cho ra đời những sáng tác chứa đựng sự giàu có về nội dung. Những chú gấu được tạo ra từ một nơi chốn giản dị, dần được phát triển hơn nữa trong cách thể hiện, trở thành như một phương tiện tự bày tỏ bản thân. Các bức vẽ đồng thời mời người xem thể hiện cảm xúc và nhận dạng của riêng họ với nhân vật trong đó – gấu Teddy. Thông qua sự quen thuộc với một hình thức (hình hài nhân vật) phổ biến, nhưng lửng lơ ở nơi chốn khó định dạng với mục đích thay thế và tính cách không xác định, nhưng quan trọng nhất – giống như tất cả những con gấu bông được tạo ra – sẵn sàng để được yêu thương. Mong muốn đơn giản về tình yêu, sự chấp nhận và thấu hiểu này vang vọng xuyên suốt tác phẩm của Hà Minh, tạo ra sức hấp dẫn bao trùm và mời tất cả chúng ta suy ngẫm một cách tử tế về bản thân và về sự rộng lượng với người khác.
Sinh năm 1994, Hà Minh hiện sống và làm việc ở Hà Nội. Cô chủ yếu vẽ với chất liệu sơn dầu. Hà Minh nghiên cứu màu sắc thông qua việc quan sát các hình khối từ trong tự nhiên và kết hợp chúng với việc vẽ về cơ thể người. Tại giao điểm của những nghiên cứu về màu sắc và hình thể này, cô tìm thấy cốt lõi nguồn cảm hứng của chính mình. Hà Minh sử dụng các khối kiến thiết đó để làm việc theo bản năng, cô giữ mục đích tạo dựng một lối thoát thông qua nghệ thuật của mình, nơi cô ấy có thể tỏ bày nhiều điều: nỗi buồn vì bị mất thời thơ ấu, niềm hân hoan với những giấc mơ, suy ngẫm về tính dục và sự đa dạng của bản diện người.
Bài: Claire Driscoll
Chuyển ngữ: Phong Vân
Ảnh: Work Room Four
