Photo Hanoi 25′: Năm triển lãm không nên bỏ lỡ

Photo Hanoi được tổ chức theo mô hình biennale – liên hoan nghệ thuật diễn ra định kỳ hai năm một lần, do Viện Pháp tại Việt Nam khởi xướng và điều phối từ năm 2021. Kéo dài từ 01.11 đến 30.11, Biennale Photo Hanoi đang là một trong những lễ hội nghệ thuật văn hóa nổi bật nhất thủ đô. Sự kiện quy tụ hơn 170 nhiếp ảnh gia, nghệ sỹ thị giác, giám tuyển cùng các chuyên gia từ Việt Nam và 20 quốc gia trên thế giới. Nhiều triển lãm diễn ra tại không gian công cộng, trong các công trình di sản hay trên bức tường di tích đang góp phần đưa Hà Nội dần trở thành một “thành phố nhiếp ảnh”.

1. “Thơ, Khoa học viễn tưởng, Thể xác và Linh hồn” – Tawada Yuki

Tawada Yuki là một nghệ sỹ đương đại, thực hành của cô nhấn mạnh vào tính vật chất của nhiếp ảnh thông qua những kỹ thuật độc đáo như cào xước, bóc tách, thiêu hay đục bề mặt ảnh. Một trong những sáng tác nổi bật cho phương thức biểu đạt ấy là cụm “nghi thức gia đình”. Tác phẩm tái hiện hình ảnh gia đình, cây cối và động vật bị cắt rời khỏi bối cảnh gốc, sau đó đốt đi, để lại những mẩu vụn trôi nổi nơi lằn ranh mong manh giữa tồn tại và biến mất.

Bên cạnh đó, triển lãm cũng mở ra cuộc đối thoại đầy thú vị giữa nhiếp ảnh và gốm sứ trong dự án hợp tác cùng nghệ nhân gốm Fukumoto Fuku. Thay vì thâu tóm khoảnh khắc, Tawada chuyển hóa các bức ảnh thành những đồ vật hữu hình. Cách tiếp cận này dẫn lối tới một thế giới nửa mơ nửa thật, nơi ấy vừa lưu giữ ký ức cũng vừa thể hiện sự biến đổi của ký ức theo thời gian: Một bức thư trên những mảnh sứ mỏng tựa tờ giấy, thấp thoáng hình bóng của hai người phụ nữ trung niên; hay những đoạn ký ức của đất, khi tàn tro của các tấm ảnh được hòa cùng thạch tràng để tạo thành men cho những “hũ nước mắt”.

Địa điểm: Trung tâm Giao lưu Văn hóa Nhật Bản tại Việt Nam, 27 Quang Trung

Thời gian: 9:00–18:00 hằng ngày

2. “Thực hành nhiếp ảnh của những nghệ sỹ trẻ”

Trích lời ông Franck Bolgiani – tùy viên Văn hóa, giám đốc đặc trách Viện Pháp tại Việt Nam – triển lãm này là “phòng thí nghiệm sáng tạo”, nơi các nhiếp ảnh trẻ thể hiện tiếng nói riêng và thế giới quan của chính mình. 193 tác phẩm từ 26 nghệ sỹ đại diện cho một thế hệ sáng tạo mới, năng động và đầy tiềm năng trong lĩnh vực nhiếp ảnh và mỹ thuật đương đại. Mỗi sáng tác đều mang đậm tính cá nhân, kết hợp giữa nghệ thuật thị giác, trình diễn và sắp đặt. Không chỉ đa dạng trong phương thức thể nghiệm, chủ đề của các tác phẩm trải dài từ cảm xúc và trải nghiệm của nghệ sĩ cho tới câu chuyện xã hội và văn hóa đô thị dưới một lăng kính mới.

Không gian triển lãm cũng là một sắp đặt thú vị khi ban tổ chức lựa chọn hội quán Phúc Kiến – một công trình kiến trúc đã tồn tại hơn 200 năm giữa mảnh đất thủ đô. Điều này ngầm khẳng định sự kế thừa văn hóa đang không ngừng tiếp diễn, từ tính di sản và những giá trị truyền thống tới tinh thần hiện đại, luôn đổi mới của lớp nghệ sỹ trẻ.

Địa điểm: Hội quán Phúc Kiến, số 40 Lãn Ông

Thời gian: 8:00–12:00 & 13:30–17:00 hằng ngày

3. “Nhịp ký ức” – Lê Nguyễn Duy Phương

Trong câu chuyện của Lê Nguyễn Duy Phương, đây là một triển lãm về ký ức, về những mất mát và cả hành trình trở về để tìm lại sợi dây gắn kết gia đình hay để chiêm nghiệm những điều còn ở lại trong tim. Lớn lên trong gia đình có truyền thống nhiếp ảnh, cha là người thầy đầu tiên của anh nhưng bởi cách tiếp cận khác nhau, mối quan hệ tình thân ấy đã có lúc đứt gãy. Rồi cũng nhờ nhiếp ảnh, hai cha con lại tìm thấy nhau, bởi lẽ họ cùng sẻ chia một vùng ký ức và cùng bước đi lặng lẽ trên con đường kiếm tìm hình bóng người mẹ.

Gia đình vừa là cội nguồn cảm xúc vừa là cảm hứng sáng tác xuyên suốt triển lãm. Từ những mảnh hồi ức vụn vặt như chiếc áo hoa của mẹ, những điểm ảnh từ cuốn album gia đình cho tới tiếng nước nhỏ trong căn phòng tối hay những buổi đi dạo với cha, tác giả dẫn ta khám phá từng tầng ký ức mờ nhòe trong anh.

Với ý nghĩ về cuộc sống mất đi ngay khi vừa sinh ra, loạt tác phẩm xóa nhòa ranh giới giữa thực và ảo, giữa quá khứ và hiện tại, tạo ra những vùng ký ức mờ nhạt, đan xen, hòa quyện. Đôi lúc, nhiếp ảnh không thể lưu giữ trọn vẹn khoảnh khắc cuộc sống, dù hình ảnh rõ nét đến mấy, nó cũng có thể phai mờ tựa như dư âm trong trí nhớ con người.

Địa điểm: 61 Tràng Tiền

Thời gian: 9:00–17:00 hằng ngày

4. “Lưu trữ và hậu lưu trữ”

Triển lãm khám phá khái niệm lưu trữ và hậu lưu trữ qua lăng kính của cộng đồng Việt kiều, đồng thời kết nối với các nghệ sỹ Việt Nam và Caribe có chung mối quan tâm. Các sáng tác xoay quanh những câu hỏi về bản sắc, di sản, sự lưu vong, câu chuyện kế thừa và cả cái nhìn soi chiếu mối quan hệ giữa các vùng thuộc địa và nước đế quốc. Bởi vậy, chất liệu chủ yếu được sử dụng là sự kết hợp giữa những tư liệu lịch sử với hồi ức riêng tư của chính nghệ sỹ. Nếu tác phẩm “Những chuyện kể từ vùng đất rồng” – Quang Lâm là một trang lịch sử Việt Nam được “viết” bằng ảnh, có lồng ghép thêm yếu tố thần thoại “Con rồng cháu tiên”; thì “Chân dung những người tôi yêu” của Claire Zaniolo lại mở ra một khảm ký ức về gia đình, với những khoảnh khắc đời sống được ghi lại trên mảnh đất Guadeloupe mà cô nhung nhớ. 

Dường như, nhiếp ảnh không chỉ ban cho chúng ta khả năng nhìn lại quá khứ mà còn thúc giục ta tái khám phá những giá trị, quan niệm một thời được mặc định trong bối cảnh lịch sử cũ. 

Địa điểm: Trung tâm Nghệ thuật đương đại Vincom (VCCA), B1-R3, Royal City, 73 Nguyễn Trãi

Thời gian: 10:00–21:00 hằng ngày

5. “Miền trập”

Nếu như ống kính máy ảnh hay được coi là công cụ giữ vết thời gian thì nghệ thuật trình diễn lại thường chỉ có thể thưởng thức trong thời gian thực. Tuy nhiên, nhóm Á Space cùng đồng giám tuyển Đặng Thùy Anh và Vân Đỗ lại đặt ra câu hỏi: “Liệu máy ảnh có thể tham gia hay đối thoại với trình diễn được không?”

Màn trập đóng vai trò như một khung cửa sổ của máy ảnh. Tùy vào thời gian nó mở ra mà những thước ảnh trở nên sắc nét như đang đóng băng một khoảnh khắc hay mờ nhòe bởi không bắt kịp sự chuyển động của chủ thể. Với cảm hứng đó, mỗi tấm ảnh trong triển lãm trở nên có tính trình diễn, trong khi trình diễn để lại dấu vết như ảnh chụp. Tất cả cùng tạo nên một không gian chuyển động và biến hóa, khích lệ người xem cùng tương tác và lật giở từng trang ảnh. Tại Việt Nam, sự kết hợp giữa nhiếp ảnh và nghệ thuật trình diễn còn tương đối hạn chế, nhưng chính ý tưởng tiếp cận mới mẻ này lại cho thấy nhiếp ảnh còn rất nhiều “dư địa” để khám phá.

Địa điểm: Trung tâm Nghệ thuật đương đại Vincom (VCCA), B1-R3, Royal City, 73 Nguyễn Trãi

Thời gian: 10:00–21:00 hằng ngày

Đây chỉ là 5 trong 22 hoạt động trưng bày triển lãm trong khuôn khổ Biennale Photo Hanoi. Không dừng lại ở đó, nhiều chuỗi workshop, tọa đàm, art tour (tour nghệ thuật) và portfolio review (các phiên tư vấn hồ sơ nghệ thuật) cũng mang đến trải nghiệm thực tế cho khán giả lẫn các nhiếp ảnh gia trẻ. Dự án là một bữa tiệc thị giác đa tầng cho công chúng cũng như mở ra không gian giao lưu văn hóa chất lượng giữa các nghệ sỹ quốc tế và làn sóng nhiếp ảnh đương đại tại Việt Nam.

Thực hiện: Thảo Nguyên