Copyright © 2025 ArtRepublik Vietnam. All Rights Reserved. Website Developed by Tony Toàn
“Đất Mẹ” là một chất liệu được nhiều hoạ sỹ khai thác. Nhưng trường phái siêu thực giúp anh tạo ra thế giới khác biệt khi mở ra một vũ trụ không biên giới, chứa đựng mọi ý niệm dù mơ hồ nhất về “Đất Mẹ”. Anh thực hiện hành trình đó bằng chính ký ức của mình. “Đất Mẹ” tạo ra cảm giác về một khu vườn rộng lớn, nơi những người phụ nữ, từ quá khứ và tương lai, thế giới bên này và bên kia của anh gặp nhau. Đó là nơi thiên nhiên hòa quyện với cơ thể con người. Người mẫu trong tranh của Đức Bẹt là mẹ, là vợ, là những đứa con gái – những người đã sinh ra anh hết lần này đến lần khác trong đời.
Triển lãm “Đất Mẹ” tại không gian Chillala – House of Art
“Đất mẹ” của anh là Hà Nội, nơi anh sinh ra và lớn lên, là nơi anh luôn hướng về. Nơi đó lưu trữ ký ức tuổi thơ, bạn bè, mối tình đầu, những chiều dạo quanh Hồ Tây… của anh. Còn Hội An cũng là một “đất mẹ” đặc biệt riêng, nơi nuôi dưỡng quá trình sáng tác để anh được sống trọn vẹn cuộc đời với hội hoạ. Vì vậy, “Đất Mẹ” trong tác phẩm của anh được chồng nhiều lớp với nhiều tầng nghĩa trong trầm tích đó.
Anh là dân phượt, anh di chuyển rất nhiều. Trước khi vào Hội An thì anh có ở Đà Lạt, Sa Pa và nhiều tỉnh thành khác hằng tháng trời. Anh vẽ ký hoạ và viết lách về đời sống văn hoá ở những vùng đất anh đặt chân tới. Song Hội An tạo không gian tuyệt đối để anh theo đuổi đam mê hội hoạ nên anh đã chọn đây là ngôi nhà thứ hai. Sau quyết định đó, anh quay trở về Hà Nội, thu vén và sắp xếp mọi thứ.
Ngày mới chuyển tới Hội An, anh lập một nhóm nghệ sỹ, gọi là nhóm nghệ sỹ “cơ nhỡ”, tức là dân lang thang đi vẽ khắp nơi, gồm 8 anh em. Nhiều người trong nhóm đến và rời khỏi Hội An nhưng họ vẫn giữ những sự đẹp đẽ nhất, sự trân trọng và tình cảm nhất cho vùng đất này. Giờ anh có nhiều bạn bè, nhiều nghệ sỹ chuyển về đây hơn. Mỗi người bạn lại cho anh một bài học quý giá, từ tinh thần thép trong công việc, sự cống hiến và hy sinh cho nghệ thuật đến cả cách họ giải tỏa cảm xúc thông qua các tác phẩm. Điều đó làm anh cảm động.
Tranh vẽ trên bàn và đá tại lớp học của hoạ sỹ Đức Bẹt.
Căn nhà ở Hội An của anh có sân vườn, quán cà phê, xưởng vẽ và một lớp học vẽ cho các em nhỏ – những người bạn của anh. Anh với các bạn ấy nằm bò dưới sàn vẽ cùng nhau, chơi cùng nhau, và các bạn ấy hay hay bắt anh làm con ngựa. Căn nhà của anh là không gian tụi hắn được thỏa sức vẽ ở mọi nơi và trên mọi thứ. Cho hắn thoải mái vẽ cũng là cách anh được bước vào thế giới riêng của các bạn ấy. Mình chơi với tụi hắn là hắn dạy mình, mình học được rất nhiều. Khi tụi nhỏ khoái cách “học” vẽ tự do đó, hắn chia sẻ cho mình nhiều về sắc màu, đam mê của mình với hội họa cũng được đâm chồi nảy nở.
Gần thiên nhiên thì thư giãn, cây cỏ mang lại cảm xúc cho mình thì mình yêu thương nó. Cỏ cây hoa lá duy chỉ là cỏ dại thôi nhưng đối với anh đó là vườn địa đàng, là kho báu riêng để anh hưởng thụ, chăm sóc, tưới tiêu để hoa trái nở rộ và mời mọi người ghé chơi. Nên ý tưởng vườn địa đàng trong các tác phẩm xuất phát từ chính mong muốn nhân cách hoá khu vườn của anh.
Nguyễn Như Đức, “13 ánh trăng trong vườn” (2025),140 x 320 cm, sơn dầu trên vải.
Bức tranh “13 ánh trăng trong vườn” là câu chuyện trưởng thành của anh. Đó là hành trình du ngoạn qua nhiều môi trường sống, gặp gỡ những mối quan hệ thân yêu, những công việc mình từng trải và tầng sâu hơn là hành trình tuổi thơ của anh. “13 ánh trăng trong vườn” là những kỷ niệm anh ghi lại, mỗi câu chuyện anh lại xếp lớp để đồng hiện trên mặt đất.
Câu chuyện là thực, nhưng bức tranh vẫn được cài cắm những yếu tố ảo ví như hình ảnh những con vật khác lạ được kết hợp từ nhiều loài khác nhau. Những con vật đó xuất hiện trong giấc mơ của anh, mà vẽ giấc mơ thì mình không thể chính xác được nên anh tiếp tục tả theo cách anh thích nhất. Đó là cách anh lưu giữ những ký ức trong mơ. Đôi lúc tác phẩm của anh còn ẩn chứa những mong mỏi về tương lai. Anh xây dựng cả một thế giới trong tranh.
Hình ảnh người mẹ mang nhiều lớp ý nghĩa với anh. Người mẹ với anh là khái niệm đan cài, đó là mẹ mình, vợ mình – mẹ của con mình, con mình – mẹ của những đứa cháu mình. Vì vậy, hiện thân của người phụ nữ là ánh mắt của người mẹ nhưng có thể là đôi môi của người vợ và cái mũi của của con gái. Loạt hình ảnh tay trong các tác phẩm đều là tay của anh, anh cũng là người mẹ, là người che chở bảo vệ.
Trong thế giới siêu thực của anh, ngôn ngữ sơ khai nhất của loài người là đôi bàn tay. Những cái cây nở ra đôi bàn tay và từ những đôi tay đó phát triển thành con người. Vì vậy, cách đây 8–9 năm anh đã bắt đầu xây dựng ngôn ngữ bàn tay. Trong “Đất Mẹ”, anh thường đứng trước gương, chụp lại ảnh ảnh đôi tay mình, sau đó ký hoạ vào tác phẩm.
Nguyễn Như Đức, “Vùng An Toàn” (2022), 80 x 80 cm, sơn dầu trên vải.
Phật Mẫu Chuẩn Đề là hình ảnh tôn tượng được khắc họa với 18 cánh tay, mỗi tay cầm một pháp khí biểu trưng cho vô số phương tiện thiện xảo, đồng thời mỗi bàn tay đều có một con mắt trí tuệ soi thấu muôn loài. Với anh, Phật Mẫu Chuẩn Đề là đại diện cho sự toàn năng và quyền lực. Hình ảnh người mẹ cũng vậy, từ bé rồi sau khi kết hôn, mình thấy hình ảnh mẹ vừa chăm con, vừa quét nhà, vừa khâu vá rồi vừa chăm đàn gà… Thế nên, người mẹ trong anh mang ý nghĩa lớn lao thế đấy, là người vĩ đại trong cuộc đời này.
Tinh thần thép là tính nhẫn nại, cái kỷ luật trong trong hội họa. Khi làm những môn nghệ thuật sáng tạo, trước tiên, ta phải có tính nhẫn nại và kỷ luật trong công việc của mình, sự sáng tạo sinh ra trong quá trình mình làm việc. Nghệ thuật không phải khoa học, không phải mình nhìn thấy hiện tượng rồi suy ngẫm để đưa ra kết luận. Hoạt động nghệ thuật là một cỗ máy, mình phải để guồng máy chuyển động thì mới sinh ra thành quả được.
Anh dành 8 tiếng một ngày bên giá vẽ, trong rất nhiều năm. Có thể nói, hàng chục năm nay anh vẫn làm việc như vậy, như một người công nhân ở công xưởng, quẹt thẻ làm việc từ 9 giờ sáng. Đến 5 giờ chiều, anh rút thẻ, đi về uống bia, tán gẫu với bạn bè. Anh nghĩ cách làm việc đó sẽ giúp ích cho các nghệ sỹ, để các tác phẩm của họ có chiều sâu hơn. Thời gian sáng tác là hữu hạn, để chạm đến hào quang nghề nghiệp thì mình phải rất khó khăn, phải duy trì sự bền bỉ với nghệ thuật. Nhiều khi anh cũng phải tự hỏi “Có vẽ tiếp không?”, có nhiều sự khó khăn trong quá trình làm nghề, không phải không phải ai cũng dám đánh đổi để trọn vẹn với hội họa. Anh thấy anh may mắn khi tìm được sự nhẫn nại trong công việc, anh ôm trọn nó và nó sẽ theo anh đến cuối cuộc đời, để anh giãi bày nỗi lòng bằng nghệ thuật. Kết quả của quá trình đó chính là thứ anh để lại cho con cái anh, là những câu chuyện nhỏ anh kể bằng hình ảnh, rằng ngày xưa ba tớ như vậy đó, tuổi thơ của ba đó, rồi tại khu vườn này, ba mẹ đã ôm ấp tớ thế nào, cuộc sống với bà hạnh phúc ra sao, rồi ngày bà mất đi, ba đã buồn thế nào, rồi khi em Hội An (con gái thứ hai của hoạ sỹ) ra đời, ba đã được an ủi thế nào… Đó sẽ là tài sản anh để lại cho các con.
Hoạ sỹ Đức Bẹt kiên trì bên giá vẽ.
“Hạnh Phúc” được vẽ trong 7 năm từ 2018 đến 2025, khoảng thời gian anh trải qua quá nhiều biến cố. Mới đầu bức tranh chỉ có hình ảnh đứa bé bên tay phải được vẽ bằng màu sắc tươi sáng, anh vẽ khi hay tin vợ có bầu con gái đầu lòng. Sau đó là hạnh phúc thứ hai tới, anh vẽ đứa bé bên tay trái – đó là bé Hội An. Trong quá trình vẽ Hội An thì mẹ anh mất, anh cũng suy sụp, buồn bã nên bức tranh trở nên u trầm và xám xịt, mọi thứ bị đóng băng trong sự buồn bã. Khoảng đó chỉ có màu vàng, nâu, xám, u buồn. Xung quanh đứa trẻ là những phần dây cũng như bào thai dính vào nhau nhưng đó cũng chính là tơ lòng của anh, anh như bị chính những tơ vò ấy trói chặt, không thoát ra được. Lúc đó, mọi thứ bên trong anh như đang mục ruỗng, anh phải tự hỏi có nên tiếp tục vẽ hay bỏ để tìm một công việc khác để lo cho vợ con.
Nguyễn Như Đức, “Hạnh Phúc” (2018–2025), 80 x 160 cm, sơn dầu trên vải.
Song, anh vẫn chọn kiên trì với nó, anh vẫn vẽ “Hạnh Phúc” hằng ngày và đến khi kết thúc. Khi hoàn thành thì bức tranh đó lại có thêm nhiều hoa trái. Tức là những cái cây đan xen từ miền ký ức, nó mọc từ cái sự khổ đau, mất mát của mình nhưng vẫn đâm chồi nảy lộc. Nó vẫn kết những trái táo ngọt, những tổ chim về khi cây cối tươi tốt, nó có những quả trứng của sự hiện sinh, của những tình yêu, của sự sống mới chớm nở. Bóng dáng là con đại bàng cũng là hình ảnh cha anh, người luôn dõi theo hành trình của anh.
Sau khoảng thời gian biến cố, thì bức tranh được hoàn thành, anh đặt tên nó là “Hạnh Phúc” tại vì đến lúc đấy thì mình hạnh phúc mình thực sự, phải trải qua bao vàn cái cái sự khổ đau, mất mát, rất nhiều thứ thì mình mới tiến được cái cái hạnh phúc của riêng mình.
“Khứ vị lai” là câu chuyện quá khứ – hiện tại – tương lai. Đây là một bức tranh toàn cảnh, bên trái là quá khứ trống rỗng, vô định; ở giữa là hiện tại đang được nuôi dưỡng để hướng tới tương lai (bên phải) vượt khỏi khung tranh.
Bức tranh ấy như một quá trình chiêm nghiệm phía cuối con đường. Giống như khi leo núi, sau quá trình rất mệt nhọc để lên tới đỉnh, trái tim như vỡ oà khi thấy cảnh sắc và cũng vỡ oà vì hành trình của mình. Lúc đó, mình chỉ đơn giản nghĩ thế này là đủ rồi, đâu cần gì nhiều hơn. Phong cảnh đó có thể ghi lại bằng máy ảnh nhưng cảm xúc đầu tiên em chỉ có thể giữ trọn trong trái tim mình.
Nguyễn Như Đức, “Khứ vị lai” (2025), năm sáng tác, 75 x 240 cm, sơn dầu trên vải.
Đáng lẽ, bức tranh đó cũng sẽ được nhuộm màu, nhưng khi dừng lại ngắm nhìn, anh muốn giữ sự sơ khai nhất cho bức tranh. Mỗi nghệ sỹ sẽ có một khái niệm khác nhau về sự bắt đầu và kết thúc. Thời điểm hoàn thành “Khứ vị lai”, anh nghĩ những cảm xúc của anh được đã được thể hiện tròn trịa và trọn vẹn rồi.
Thực hiện: Dương Thu Hương
Ảnh: Hoạ sỹ cung cấp
