Copyright © 2025 ArtRepublik Vietnam. All Rights Reserved. Website Developed by Tony Toàn
“Vòng Sinh Tử” không chỉ là một cái tên, mà là một không gian siêu hình, nơi sự sống và cái chết hòa quyện trong một vòng xoay bất tận. Không có khởi đầu, chẳng có kết thúc, nó chỉ là một trạng thái tồn tại mơ hồ, nơi sinh và tử hòa vào nhau, trở thành một thể thống nhất đầy bất định. Tựa như một lời mời gọi, “Vòng Sinh Tử” kéo ta vào cõi vô thường, nơi mỗi khoảnh khắc sinh ra đã mang trong mình mầm mống của cái chết, và mỗi cái chết lại mở ra một chu kỳ mới. Đây không phải nơi để lý giải, mà để cảm nhận lằn ranh mong manh giữa tồn tại và hư vô, giữa hiện tại và vĩnh cửu.
Không gian triển lãm “Vòng Sinh Tử” tại Không gian lưu niệm Lê Bá Đảng, Huế.
Phạm Trần Việt Nam, trong hành trình nghệ thuật của mình, là một lữ khách lang thang trong cõi vô thức. Mỗi nét vẽ của anh là một nghi thức thiêng liêng, một cuộc đối diện với chính sự tồn tại, nơi những linh hồn phiêu dạt tìm cách lên tiếng qua từng đường cọ. Với anh, vẽ không chỉ là ghi lại hiện thực, mà là khám phá một chu trình sống chưa hoàn tất, một cái chết chưa trọn vẹn, để từ đó tìm kiếm một giác ngộ mơ hồ, một sự trở về không bao giờ dứt. “Vòng Sinh Tử” không chỉ là triển lãm, mà là trình hiện một trạng thái thiền, nơi những rối rắm, bi kịch của kiếp người hòa vào thinh không, để lại một chốn siêu hình, nơi người xem có thể cảm nhận được sự tồn tại song hành của cái chết và sự tái sinh.
Phạm Trần Việt Nam (trái) và nhà nghiên cứu Ngô Kim Khôi (phải) trong không gian triển lãm “Vòng Sinh Tử”.
Trong thế giới của Phạm Trần Việt Nam, hội họa là một nghi lễ, nơi màu sắc hóa thành khói nhang, đường nét trở thành âm thanh của lời cầu siêu. Anh không vẽ để tái hiện, mà để đưa những linh hồn lang thang trở về, hoặc chí ít, để chúng được lắng nghe. Anh từng nói, “Những cảm giác, trải nghiệm liên quan đến cái chết, sự tồn tại siêu hình và các hiện tượng tâm linh cũng giống như tư liệu để mình khai thác, chuyển hóa thành hình vẽ. Khi vẽ, tôi như đối diện với chính bản thân mình, tự nói chuyện, tự tạo ra tình huống, rồi tìm cách liên tưởng.”
Phạm Trần Việt Nam, “Vọng Chúng Sinh No.5” (2022), sơn dầu trên vải.
Triển lãm “Vòng Sinh Tử” là đỉnh cao của những ám ảnh vô hình ấy. Tác phẩm chủ đạo, một bức tranh sơn dầu khổng lồ dài hơn 20 mét, được treo thành một vòng tròn khép kín, là biểu tượng của chu kỳ vô tận. Nó không dẫn người xem đến một khởi đầu hay kết thúc, mà giữ họ trong một trạng thái hiện thời, nơi sinh và tử hòa quyện không qua bánh răng của nghiệp báo. Anh đặt câu hỏi: “Nếu cái chết xảy ra tức khắc, như khi một nhóm người chịu cảnh bom đạn, thì luân hồi bắt đầu từ đâu?” Câu hỏi ấy treo lơ lửng, tạo nên mạch ngầm hiện sinh-cận tử cho toàn bộ tác phẩm.
Phạm Trần Việt Nam, “Vọng chúng sinh No.4” (2023), sơn dầu trên vải.
Tác phẩm “Vòng Sinh Tử” không mô tả, không diễn giải, chỉ là một lời kêu gọi thấu cảm, buộc người xem sống cùng nó như thể lạc trong một buổi chiều đầy âm khí, nơi mọi hình hài tan chảy trong mông lung. Những khuôn mặt vỡ nét, những ánh mắt nhìn vào hư vô, như thể một đoàn người đang diễu hành trong cõi u minh, tìm đường trở về mà không biết đích đến. Anh chia sẻ, “Cảm giác bị nhập và thấy cô hồn vất vưởng khắp nơi… Những hình hài này mãi mông lung, vẫn cần hội tụ.” Giống như câu chuyện Tháp Babel, nơi con người cố vươn tới vĩnh cửu nhưng thất bại, tạo ra hỗn loạn và phân tán, các hình thể trong tranh của Phạm Trần Việt Nam cũng không tìm được điểm dừng. Chúng là những mảnh vỡ của tham vọng thất bại, những linh hồn không còn ngôn ngữ chung, chỉ còn lơ lửng trong một vòng xoáy bất tận. Cái đẹp trong tranh không nằm ở kỹ thuật hay bố cục, mà ở sự rung động của bản thể, nơi cảm xúc không cần lý giải, chỉ cần được cảm nhận sâu sắc.
Phạm Trần Việt Nam, “Tháp No.4” (2024), sơn dầu trên vải.
Phạm Trần Việt Nam, “Tháp No.5” sơn dầu trên vải.
Trong vai trò như một lính gác ở cửa ngõ sinh tử, họa sỹ không đặt mình là người cầm cọ mà là kẻ chứng kiến. Lời tâm sự của Phạm Trần Việt Nam trong “Vòng Sinh Tử” cũng chính là tuyên ngôn nghệ thuật của anh, một hoài bão vươn tới cái siêu hình, nhưng vẫn giữ được hồn người. Trong tranh của Phạm Trần Việt Nam, mọi hình hài đều mất đi trọng lực, trôi lững lờ trong một không gian bất định. Các hình thể không cố định, không biên giới, như thể hòa lẫn giữa chốn hữu hình và vô hình. Không gian ấy phản ánh vẻ bất an, đau đớn và dao động không ngừng của cảm xúc. Mỗi nét vẽ là một nỗ lực tìm kiếm ý nghĩa trong một thế giới hỗn loạn, nơi sự sống và cái chết không bao giờ tách rời. Phạm Trần Việt Nam viết, “Khi vẽ, tôi lắng nghe tiếng nói của sự tồn tại khác trong thinh không, chuyển tiếp cõi hư vô trở lại thành hình hài.” Anh sử dụng kỹ thuật tái cấu trúc, cắt xé và ghép nối những mảnh tranh cũ, không phải để tạo thẩm mỹ hậu hiện đại, mà để làm sống lại cái đã qua đời. Mỗi vết cắt là một nấm mồ, mỗi vết nối là một cơ hội tái sinh.
Phạm Trần Việt Nam, “Vọng Chúng Sinh No.1” (2024), sơn dầu trên vải.
Phạm Trần Việt Nam không vẽ vì nghệ thuật. Anh vẽ vì một nỗi thôi thúc sâu thẳm nào đó buộc anh phải làm chứng, cho những linh hồn chưa yên, cho những đau đớn không người thừa nhận, cho những nỗi chết chưa có chỗ nằm. “Vòng Sinh Tử” không chỉ là một triển lãm, mà là một vọng gác siêu hình, nơi người xem, nếu đủ tĩnh lặng, biết đâu có thể nghe thấy tiếng nói từ những chiều không gian khác; như Tagore từng viết, “Cái chết là bóng đời trong / Như sinh như nở giữa vòng nhân gian / Mỗi bước chân nhẹ khẽ tan / Là bay, là rớt, là ngàn lặng thinh.”
Trong khoảnh khắc giữa hai nhịp tim, nơi cái chết chưa kịp đến và sự sống đã rời đi, Phạm Trần Việt Nam mời gọi chúng ta bước vào “Vòng Sinh Tử”, không phải chỉ để thấy về cái chết, mà để hiểu sâu sắc hơn: Cuộc sống là gì.
Phạm Trần Việt Nam, “Trong vòng sinh tử No.1” (2023), sơn dầu, acrylic marker trên vải.
Thực hiện: Ngô Kim Khôi
