Họa sỹ Cao Thị Được và họa sỹ Nguyễn Thế Hùng là những nghệ sỹ gắn bó lâu năm trong cả đời sống và nghề nghiệp, vừa là đồng nghiệp tại Trường Đại học Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh, vừa là bạn đời. Sau hơn 40 năm gắn bó, hai nghệ sỹ lần đầu tiên tổ chức triển lãm chung “Chúng tôi – Hành trình” tại Chillala – House of Art, giới thiệu hơn 50 tác phẩm phản ánh hành trình sáng tạo và dấu ấn cá nhân của họ. Trong khi họa sỹ Cao Thị Được thường khai thác sự đa dạng chất liệu từ tranh phấn, màu nước đến acrylic và sơn dầu, thể hiện những thiếu nữ dịu dàng, xa xăm hay khỏe khoắn mạnh mẽ, thì Nguyễn Thế Hùng lại hướng đến những phong cảnh nhẹ nhàng, dung dị, màu sắc hài hòa, gợi nhắc đến phong cách ấn tượng của Van Gogh và Monet. Dưới đây là cuộc trò chuyện giữa Art Republik Vietnam với hai nghệ sỹ về hành trình sáng tạo và mối giao thoa giữa đời sống và nghệ thuật trong tác phẩm của họ.

Poster triển lãm “Chúng tôi – Hành trình”. Ảnh: Chillala – House of Art.

Triển lãm “Chúng tôi – Hành trình” được xem là một dấu mốc đặc biệt khi hai thầy cô cùng song hành, vừa là bạn học, vừa là bạn đời. Thầy cô có thể chia sẻ điều gì đã thôi thúc cả hai quyết định làm triển lãm đôi ở thời điểm này? Và sau triển lãm này thầy cô có dự định gì?

Đây là cột mốc đặc biệt đánh dấu hạnh phúc về nghệ thuật của thầy và cô. Có thể gọi như vậy vì quãng giữa cuộc đời thầy cô là giai đoạn phải đối diện với nhiều thăng trầm, khó khăn, vừa gánh vác công việc trên bục giảng, vừa mưu sinh bằng buôn bán, dạy thêm ở nhiều nơi và chăm sóc con cái. Trong thời gian ấy, cô vẫn vẽ và có vài triển lãm ở nước ngoài, nhưng phần lớn chỉ cất giữ tác phẩm, gần như ẩn mình suốt 20 năm. Thầy thì thậm chí có đến 15 năm ngưng hẳn việc sáng tác. Đến khi các con đã trưởng thành, việc chăm sóc và nuôi dạy đã trọn vẹn, thầy và cô mới có thể dành thời gian sống cho chính mình, trở lại với hội họa. Chính lúc này, cả hai cùng quyết định làm triển lãm đôi như một cách đánh dấu sự trở lại, đồng thời khẳng định hành trình song hành trong sáng tác, dù vẫn giữ cho riêng mình phong cách nghệ thuật khác biệt. Thầy cô may mắn có cơ duyên gặp gỡ đội ngũ Chillala, nên triển lãm này đã được hình thành một cách bất ngờ và trọn vẹn. Sau triển lãm, cả hai thầy cô sẽ tiếp tục sáng tác và dự kiến tổ chức thêm những triển lãm mới để chia sẻ với mọi người.

Khai mạc triển lãm “Chúng tôi – Hành trình”. Ảnh: Chillala – House of Art.

Trong quá trình chuẩn bị và sắp đặt ở Chillala, thầy cô đã sắp xếp tác phẩm thế nào để vừa thể hiện cá tính riêng vừa tạo nên sự gắn kết trong tổng thể triển lãm?

Trong triển lãm lần này, thầy và cô chủ ý để tranh của cả hai đặt gần nhau. Khi đó, người xem có thể dễ dàng nhận ra sự khác biệt trong phong cách, từ đó so sánh và cảm nhận rõ hơn dấu ấn cá nhân của mỗi người. Nếu là triển lãm cùng bạn bè, sẽ sắp xếp theo kiểu dành riêng một phòng cho từng tác giả để khán giả có thể theo dõi trọn vẹn một series. Nhưng với triển lãm đôi của hai vợ chồng, việc để tác phẩm đứng cạnh nhau cũng là một cách tạo nên sự gắn kết, thậm chí mang lại cảm giác vui vẻ, gần gũi hơn cho người xem. Ngoài ra, việc treo tranh cũng cần có nhịp điệu, tránh sự đơn điệu. Chẳng hạn, nếu quá nhiều tác phẩm trong cùng một gam màu xanh đặt liền nhau, không gian có thể trở nên nhàm chán; lúc đó cần điểm xuyết một bức đỏ để tạo điểm nhấn và kéo nhịp thị giác của người xem. Với những loạt tranh gắn với từng vùng phong cảnh, cách sắp đặt cũng thường dựa theo mạch đó. Chẳng hạn, một mảng tường có thể dành cho loạt tranh vẽ Morocco, mảng đối diện là phong cảnh Việt Nam. Cách sắp xếp ấy không chỉ làm nổi bật sự đa dạng của đề tài mà còn giúp triển lãm có sự cân bằng và thu hút thị giác người thưởng ngoạn.

Không gian triển lãm “Chúng tôi – Hành trình”. Ảnh: Chillala – House of Art.

Tranh của hai thầy cô đều chan chứa sắc xanh, nhưng cách xử lý chất liệu khác nhau. Thầy cô có thể chia sẻ vì sao sắc xanh lại trở thành màu chủ đạo xuyên suốt?

Màu xanh vốn gắn với khái niệm hòa bình, yên lành. Trong tranh phong cảnh, gam màu này thường đem lại cho người xem cảm giác dịu mát, dễ chịu, như một sự tiếp nối tự nhiên của cảm xúc.Cũng bởi thế, trong triển lãm lần này, cả hai thầy cô đều chọn màu xanh làm chủ đạo, như một cách hướng đến mục đích chung: biểu đạt khát vọng về sự yên bình trong cuộc đời. Dĩ nhiên, mỗi người vẫn có một bút pháp riêng. Cô thường nghiêng về lối vẽ vừa hiện thực vừa siêu thực, có sự ảnh hưởng của ấn tượng và dã thú, với những đường thẳng, hình kỷ hà, đôi khi cả những cấu trúc hư cấu để tạo nên phong cách riêng. Còn thầy thì thiên về hiện thực, nhưng trong đó có sự pha trộn màu sắc mới mẻ, bút pháp mềm mại, nhập nhòe cảm xúc. Tuy nhiên, nói về trường phái một cách rạch ròi thì thật khó, bởi thầy cô chỉ vẽ theo cảm hứng và sự yêu thích của bản thân, chứ không đi sâu vào khái niệm học thuật.

Trong hành trình song hành, có khi nào thầy cô cảm thấy cách tiếp cận nghệ thuật của người kia thách thức hoặc làm mới quan niệm sáng tác của mình không?

Điều đó không phải là thách thức. Giống như mỗi người có một giọng ca riêng, khi hát cùng nhau sẽ tạo nên bản hòa âm phong phú hơn là hai giọng giống hệt nhau. Nếu tranh của thầy và cô giống nhau thì hẳn cô đã không tham gia triển lãm lần này, bởi sự tự trọng trong nghệ thuật không cho phép mình lặp lại người khác và càng không thể giống với người bạn đời của mình. Một chia sẻ thú vị là hiện tại người xem đặc biệt quan tâm đến tranh của thầy, có lẽ vì thầy từng có quãng thời gian dài gần như ở ẩn, nên tác phẩm mang đến cảm giác mới mẻ và êm dịu. Trong khi đó, tranh của cô đã được triển lãm nhiều hơn, trở nên quen thuộc với công chúng. Chính sự khác biệt này mới tạo nên sức hấp dẫn, khiến người xem cảm nhận được hai tiếng nói nghệ thuật song song, vừa riêng biệt vừa bổ sung cho nhau.

Tranh của hoạ sỹ Nguyễn Thế Hùng (hàng trên) và hoạ sỹ Cao Thị Được (hàng dưới). Ảnh: Anh Thư.

Sau hơn 20 năm gắn bó với đề tài Chăm, trong triển lãm lần này cô đã làm mới những ký ức và tình cảm khi trở về với Tây Nam Bộ như thế nào qua các tác phẩm? 

Đến năm 2007, cô mới trở về với miền Tây Nam Bộ mảnh đất cô sinh ra. Đặc biệt trong triển lãm lần này, những ký ức, tình cảm đó dường như lại càng mới mẻ hơn nữa. Tuổi thơ của cô gắn liền với những âm thanh và hình ảnh rất bình dị nhưng ấm áp, có tiếng ầu ơ của má, tiếng đờn cổ của ba, những buổi chiều má chở cô đi xem hát bội, chiếc xe ngựa chạy lộc cộc dưới ánh trăng hay buổi chiều bắt cá lóc, cá rô bên sông, v.v. Tất cả những điều ấy vẫn sống động trong ký ức, thấm vào từng nét vẽ và từng cảm xúc khi cô sáng tác. Cô nhớ nhất những ngày trải tấm chiếu dưới sân, nghe ba kể chuyện về những vì tinh tú, những người lạc vào cõi trời, cõi tiên… rồi chìm vào giấc ngủ với hình ảnh cô gái áo trắng nằm giữa những đóa hoa bần và đong đưa dưới ánh trăng. Cô đã biến hình ảnh đó trở thành bức tranh “Giấc mơ xưa” trong triển lãm lần này. Dù đây chỉ là một chuyên đề nhỏ trong những đề tài cô thể hiện, nhưng mỗi tác phẩm vẫn là một lời nhắc nhở về cội nguồn, về gia đình, và về miền quê hương, nơi ký ức cũ trở về và sống lại trong màu sắc và cảm xúc hoàn toàn mới.

Cao Thị Được, “Giấc Mơ Xưa” (2022), sơn dầu trên toan, 150 x 150 cm. Ảnh: Anh Thư.

Họa sỹ Cao Thị Được từng cho rằng “hội họa là sự bí ẩn nhưng thật đam mê, khiêu khích và hấp dẫn”. Ở thời điểm hiện tại, cô thấy sự bí ẩn ấy thay đổi như thế nào so với thời kỳ trước?

Cô thấy sự bí ẩn ấy vẫn luôn hiện hữu, chưa bao giờ thay đổi. Giống như một cảnh đẹp, con người không cách nào thể hiện trọn vẹn, chúng ta chỉ có thể ghi lại một phần. Thiên nhiên đẹp lạ lùng và chính sự khó nắm bắt ấy làm nên sự bí ẩn. Cô ghi lại những cảnh vật để giữ lại ấn tượng, giữ lại cảm xúc khi chứng kiến, như khi cô đến Pakistan, cô thấy những bông hoa nở trên núi đá, những dãy núi tuyết trập trùng. Mỗi nơi trên khắp thế giới đều mang một vẻ đẹp riêng, vừa khác biệt vừa kỳ diệu. Điều quan trọng là bản thân mình biết muốn vẽ gì, thích vẽ gì, mỗi người lại có một cách thể hiện riêng nhưng dù thế nào đi nữa, mỹ thuật vẫn luôn vươn tới cái đẹp.

Cả hai thầy cô đều có quãng thời gian dài giảng dạy mỹ thuật, làm việc với lý thuyết và các kỹ thuật nền tảng. Có bao giờ môi trường hàn lâm trở thành một rào cản, khiến thầy cô phải cân nhắc hay hạn chế ý tưởng sáng tạo không?

Đối với thầy cô, giảng dạy chưa bao giờ là rào cản, mà ngược lại còn mở ra nhiều cơ hội. Mỗi học trò đều giỏi theo một cách khác nhau, và chính sự đa dạng ấy giúp cho thầy cô học được thêm những điều mới. Ảnh hưởng duy nhất có lẽ là đôi khi cần nhiều thời gian hơn, bởi bên cạnh công việc trên bục giảng, thầy cô phải không ngừng tìm tòi để vừa giảng dạy tốt, vừa giữ được sự sáng tạo cho riêng mình. Tất nhiên, làm nhà giáo cũng đặt ra những giới hạn nhất định, không thể vẽ quá bản năng hay quá trần trụi. Nhưng thay vì xem đó là gò bó, thầy cô coi đó như sự rèn luyện, giúp mình thêm ý thức và trách nhiệm với nghề. Bởi cuối cùng, trong hội họa, điều quan trọng không phải là phá bỏ rào cản, mà là tìm thấy tự do trong chính những khuôn khổ mà mình lựa chọn.

Không gian triển lãm “Chúng tôi – Hành trình”. Ảnh: Chillala – House of Art.

Trong quá trình làm nghề, có kỷ niệm nào khiến cô vẫn còn nhớ mãi không? 

Cô nhớ có một lần rất đặc biệt. Khi đó, cô trải qua mất mát lớn, vừa sảy thai được hai tháng, nhưng vì thương học trò, cô vẫn quyết định dẫn các em đi vẽ thực tế. Đó là một nơi rất khó khăn, thiếu thốn nhiều thứ, lại không có điện. Ban ngày, thầy trò cùng nhau vẽ dưới nắng, đến tối lại phải rọi đèn pin để chấm bài. Khi ấy giấy vẽ hiếm, toàn phải dùng giấy báo, nhưng cũng phải tiết kiệm hết mức. Nếu có bức tranh chưa đạt thì các em phải nhúng nước, gạt bỏ lớp màu cũ rồi vẽ lại trên những đường nét còn sót lại. Nhìn các em như vậy, cô vừa thương vừa xúc động. Và cũng chính từ những khoảnh khắc đó, tình yêu dành cho học trò, cho công việc giảng dạy trong cô lại càng sâu nặng hơn.

Xin cảm ơn thầy cô đã dành thời gian chia sẻ cùng Art Republik. Chúc thầy cô nhiều sức khỏe và tiếp tục thành công trên con đường sắp tới.

Thực hiện: Anh Thư.