Illuminated Essence – Vietnamese Lacquer Through Light | Tinh hoa tỏa sáng: Sơn mài Việt Nam từ lặng im tới rực rỡ

Vào ngày 26.10.2025 tại Hà Nội, trong không gian ấm áp của showroom tamminh-light, buổi trò chuyện “Illuminated Essence – Vietnamese Lacquer Through Light | Tinh hoa tỏa sáng: Sơn mài Việt Nam từ lặng im tới rực rỡ” diễn ra như một cuộc đối thoại giữa chất liệu, ánh sáng và tâm hồn nghệ sỹ. Dưới sự dẫn dắt của nhà báo Trương Uyên Ly, nghệ sỹ Saeko Ando đã chia sẻ hành trình hơn hai thập kỷ gắn bó với sơn mài Việt Nam – một chất liệu vừa mang tính biểu tượng, vừa ẩn chứa chiều sâu triết học về thời gian và tự nhiên.

Sơn mài Việt Nam – từ di sản đến hiện đại

Trước khi bước vào câu chuyện cá nhân, buổi trò chuyện mở đầu bằng một khái niệm nền tảng: “Sơn mài là gì?”. Nghệ thuật sơn mài Việt Nam được định hình từ những năm đầu thế kỷ 20, khi người Pháp phát hiện ra cây sơn – một chất nhựa tự nhiên đặc trưng của vùng nhiệt đới – và từ đó khơi mở nên một dòng nghệ thuật độc đáo kết hợp giữa hội họa và thủ công truyền thống.

Nhà nghiên cứu Phạm Long từng khẳng định sơn mài không chỉ là chất liệu, mà còn là ngôn ngữ riêng của văn hóa Việt: sự hòa quyện giữa thiên nhiên, lao động và kiên nhẫn – điều mà ít chất liệu hội họa nào có thể thay thế. Truyền thống ấy được nâng tầm bởi những bậc thầy như Nguyễn Gia Trí, người đã mở ra lối vẽ trừu tượng và hiện đại cho sơn mài – nhìn nhận sơn mài như một phương thức biểu đạt nội tâm. Với ông, sơn mài là nơi ánh sáng ẩn mình dưới những tầng sâu của bóng tối, tạo nên một thế giới lớp lang huyền ảo.

Saeko Ando – hành trình của người tìm thấy bản thể trong ánh sáng Việt

Sinh ra tại Nhật Bản, Saeko Ando từng không nghĩ mình sẽ gắn bó với sơn mài. Năm 1995, khi đặt chân đến Việt Nam, chị đã gặp định mệnh. “Việt Nam là đất nước đầu tiên khiến tôi ước rằng mình đến sớm hơn,” chị chia sẻ. Từ một du khách, Saeko dần trở thành người học trò say mê trước vẻ đẹp của sơn ta – thứ nhựa cây được thu từ thiên nhiên, chậm rãi khô, và chỉ bộc lộ vẻ đẹp thật sự dưới ánh sáng.

Trong bối cảnh sơn mài những năm đầu ở Việt Nam chủ yếu mang tính thương mại phục vụ thị trường Đông Âu, Saeko đã bắt đầu hành trình học nghề với khát vọng khai mở chiều sâu thẩm mỹ của chất liệu này. Vượt qua rào cản ngôn ngữ, bà học qua quan sát, tiếp thu kiến thức từ nhiều nghệ nhân – tiêu biểu là họa sỹ Trịnh Tuân, người dẫn dắt bà vào thế giới sơn ta. Bà sau đó nghiên cứu sâu hơn về “sơn sống” – vật chất thô sơ mang linh hồn tự nhiên của sơn mài.

Saeko gọi đây là hành trình kiên nhẫn và lắng nghe chất liệu, giúp bà nắm bắt không chỉ kỹ thuật mà cả triết lý Việt về sự hòa nhập giữa nghệ thuật và thiên nhiên. Bà đúc kết: “Tôi học được từ những người thầy Việt Nam không chỉ cách dùng sơn, mà cách nhìn thế giới qua lớp sơn.”

Sơn mài trong dòng chảy nghệ thuật đương đại

Sau thời kỳ Đổi Mới, nghệ thuật Việt Nam bước sang một giai đoạn mới: các nghệ sỹ bắt đầu nhìn lại chính mình, biểu đạt cảm xúc và bản thể nhiều hơn, thay vì chỉ theo đuổi những đề tài lãng mạn hậu chiến. Sơn mài, vốn gắn liền với truyền thống, cũng được tái định nghĩa qua góc nhìn hiện đại – nơi chất liệu Á Đông gặp gỡ tư duy hội họa phương Tây. Những cái tên như Thành Chương, Đinh Cường, Trịnh Tuân trở thành cầu nối giữa hai thế giới ấy. Saeko Ando tiếp nối dòng chảy đó – kết hợp sự tỉ mỉ của kỹ thuật sơn mài Việt Nam với tư duy thẩm mỹ Nhật Bản, tạo nên ngôn ngữ riêng biệt: trong trẻo, nhiều tầng lớp và luôn biến hóa theo ánh sáng.

Ánh sáng – linh hồn của sơn mài

Điểm đặc biệt của buổi trò chuyện tại tamminh-light là sự đồng hiện giữa nghệ thuật và ánh sáng. Showroom trở thành “phòng thí nghiệm cảm xúc”, nơi khán giả có thể trực tiếp trải nghiệm sự biến đổi kỳ diệu của sơn ta dưới các điều kiện ánh sáng khác nhau. Khi ánh sáng tự nhiên mờ dần, và những dải sáng nhân tạo của tamminh-light lan tỏa trên bề mặt tranh, mỗi lớp sơn bắt đầu kể một câu chuyện khác. Ánh sáng xuyên qua chất liệu, phản chiếu, thậm chí hé lộ những hình ảnh ẩn sâu mà mắt thường khó thấy – như một biểu tượng cho chính hành trình của Saeko: từ lặng im tới rực rỡ. 

Tác phẩm trong bộ sưu tập Portals được trưng bày trong buổi trò chuyện là minh chứng rõ ràng nhất. Tác phẩm này không chỉ là tranh, mà là cánh cửa dẫn tới thế giới nội tâm – nơi ánh sáng và thời gian đan xen. Người xem như được mời bước qua một “cổng ánh sáng”, chạm tới bản chất tinh khiết của sơn mài Việt Nam: sâu, bền, và sống động.

“Illuminated Essence” là cuộc gặp gỡ giữa hai triết lý: nghệ thuật của sơn và nghệ thuật của ánh sáng. Nếu sơn ta cần bóng tối để trưởng thành, thì ánh sáng là thứ khiến nó hồi sinh. Trong đối thoại giữa Saeko Ando và Trương Uyên Ly, người nghe cảm nhận được tinh thần vừa truyền thống, vừa khai phóng. Nghệ thuật sơn mài, như chính ánh sáng, không bao giờ dừng lại.

Thực hiện: tamminh-light
Ảnh: Minh Ngọc