Copyright © 2025 ArtRepublik Vietnam. All Rights Reserved. Website Developed by Tony Toàn
Ngô Đình Bảo Châu (sn. 1986) là nghệ sỹ đương đại tốt nghiệp trường Đại học Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh. Cô xuất hiện tại nhiều triển lãm, hoạt động nghệ thuật khắp khu vực Châu Á và thế giới. Thực hành của cô thường khám phá các ranh giới giữa xã hội, con người hiện đại và môi trường sinh thái xung quanh. “phóng chiếu một ý nghĩ” cũng dấn thân sâu vào mối liên hệ đó. Trong triển lãm lần này, Ngô Đình Bảo Châu kết hợp các phương tiện: tranh sơn dầu, điêu khắc, sắp đặt nhằm tái tạo một không gian nơi cơ thể, ngôi nhà và thiên nhiên / vũ trụ “phóng chiếu” và đan xen vào / lên nhau, khẳng định và khắc họa mối liên kết hữu cơ giữa nội giới-ngoại giới và không gian tinh thần-vật chất.
Cánh cửa vào bình minh của những phế tích
Lối dẫn vào triển lãm mở ra theo cách rất khác: video art “một cuộc đốt” (a burn) được chia đôi khung hình chiếu trên hai màn hình cỡ lớn, thể hiện quá trình ngôi nhà bùng cháy đến khi tàn lụi chỉ còn tro than. Quá trình hủy diệt ấy diễn ra cạnh bờ hồ, nơi phản chiếu ánh sáng của mặt trời và ngọn lửa đang bập bùng. Trong tương quan với ngôi nhà, thiên nhiên (ở đây là bờ hồ) là khách thể đón nhận những phóng chiếu cả từ ngôi nhà – có thể hiểu như phép ẩn dụ cho cơ thể – cả từ chính nó thông qua vòng tuần hoàn mọc-lặn của mặt trời.
Lựa chọn hình thức video art, Ngô Đình Bảo Châu muốn nhận mạnh diễn trình của hủy diệt chứ không chỉ là kết quả của quá trình ấy: phế tích. Như một báo hiệu từ thiên nhiên, ngọn lửa bắt đầu từ bình minh rồi lập lòe vào hoàng hôn hôm trước, nhưng lại trở về tro than đúng lúc bình minh hôm sau. Khoảnh khắc mặt trời rực rỡ một lần nữa tượng trưng cho điểm khởi đầu cuộc tái sinh của tro tàn, báo hiệu những phế tích rồi sẽ mang theo một bình minh khác. Cuộc tái sinh hậu hủy diệt ấy đang gọi mời người xem khám phá, bước vào thông qua lối dẫn giữa hai màn hình.
Tái thiết và bung nở giữa “chốn vô cùng”
Sau tàn lụi, sinh thể (đã từng) sống trở thành “thể lặng của chốn vô cùng” (organs of the infinite). Các tấm vải đen thêu vàng trúc chỉ căng dài, uốn lượn nuốt trọn không gian. Trên màu đen đặc của vải đen, hay “chốn vô cùng”, trăm nghìn thớ ánh sáng kết tủa lại thành hình các tế bào riêng lẻ, rồi co cụm lại để biến đổi thành bộ phận cơ thể người. Không khó để nhìn thấy chủ đích lựa chọn tế bào như là biểu tượng nghệ thuật đặt để vào điểm đầu trong hành trình tái thiết của Ngô Đình Bảo Châu. Các sinh thể đơn bào là dạng tồn tại cơ bản và nguyên thủy nhất, hơn bất kỳ tồn tại hữu cơ nào khác, chúng mang sức sống bền bỉ và mãnh liệt. Trong hư vô, các tế bào thinh lặng, được phóng to kích cỡ đến to bằng tay người, chúng hấp thụ và phản chiếu ánh sáng. Nhưng ta suy ngẫm: chốn hư vô ấy là trạng thái sơ nguyên trước khi sự sống bước vào trần thế, hay quang cảnh hậu hủy diệt khi đã rời khỏi cõi tạm? Câu trả lời có lẽ là cả hai. Dẫu là trước hay sau vòng đời thì nhân loại cũng đều trôi đi bên trong hư vô. Do đó, tồn tại giữa các vòng lặp luân hồi, “chốn vô cùng” của Ngô Đình Bảo Châu vừa là kết quả, vừa là nền tảng của cuộc hủy diệt-tái thiết.
Hình hài đầu tiên của tro tàn sau “một cuộc đốt” trên thế giới vật chất, sau thế giới hư vô, là ánh sáng. Chúng trồi lên từ nền đất nứt nẻ, khô khốc như thể tái sinh từ chính nơi mình từng tàn lụi. Tuy nhiên, khác với “thể lặng của chốn vô cùng”, chủ thể trong “tàn tụi hóa lấp lánh” (and the ashes become fireflies) không mang hình hài của vật chất hữu cơ. Nếu tế bào đã hấp thụ ánh sáng ở cõi hư vô, thì khi trở về thế giới vật chất, tự thân chúng đã trở thành một nguồn phát sáng. Những trụ đèn mọc lên ngẫu nhiên như nấm mọc sau cơn đại hồng thủy, không biên giới, không hình hài.
Dẫu đã trở về cõi vật chất thì “tàn lụi hóa lấp lánh” lại mang tính trừu tượng cao hơn “thể lặng của chốn vô cùng” trong khía cạnh tạo hình. Tính trừu tượng này không giới hạn cách người xem tiếp nhận tác phẩm, mà thay vào đó, để ngỏ vô vàn khả thể nghĩa khác. Ta đặt câu hỏi: Nguồn sáng ấy có là hy vọng, là khởi đầu của vòng đời khác hậu hủy thể? Hay chính là năng lượng còn âm ỉ bên trong thứ phế tích đã tàn phai, chỉ dậy lên trong một sát-na để rồi lụi bại hoàn toàn? Hoặc nếu đặt nó trong mối liên hệ giữa chuỗi ẩn dụ: cơ thể-ngôi nhà-thiên nhiên thì ta có được phép hiểu ngọn sáng ấy như sự giải phóng cơ thể khỏi hình hài nhân loại, ngôi nhà khỏi hình hài kiến trúc để trở thành một tồn tại tự do chốn ngoại cảnh sau thảm họa?
Phân rã để hòa hợp
Từ không gian của tác phẩm sắp đặt, người xem bước tiếp đến không gian nơi mỹ thuật sơn dầu thống trị. Mỗi bức sơn dầu đều ẩn chứa chi tiết các bộ phận thuộc cơ thể-người, cơ thể-nhà, và cơ thể-thiên nhiên. Đối nghịch với tác phẩm sắp đặt nơi cơ thể của ba chủ thể này hòa lẫn vào với nhau trở thành hợp nhất; chuỗi tranh sơn dầu phân rã các bộ phận ra, đặt chúng vào không gian lúc siêu thực, lúc trừu tượng. Đơn cử là tác phẩm “gợn thành hình” (ripple into form): trái và “lá còn nhớ làn da” (where leaves remember skin): phải. Một gợn nước ban đầu lan ra tạo thành những mảng lá màu xếp cạnh nhau, được khu biệt: vàng, xanh lá, xám, hồng, và trắng; rồi những chiếc lá này co lại, nhân gấp bội lên trộn lẫn không tách rời màu sắc nữa, đồng hiện dưới mặt nước còn dư chấn có màu da người.
Hay trong “ký ức không đứng yên, nước vẫn trôi sau bức rèm” (water is memory in motion), hai phần rèm màu xanh dương như muốn tan vào dòng nước phía sau, nơi chở dềnh dàng các đốm sáng. Lúc này, biểu tượng rèm thoát ra khỏi nghĩa thông dụng của nó như vật dụng trang trí nhà cửa để trở thành một phần của chuỗi ẩn dụ kép: cơ thể-ngôi nhà, ký ức di chuyển trên thời gian-đốm sáng trôi trên mặt nước, rèm-ý thức che đậy quá khứ. Mỗi bộ phận của từng “loại cơ thể” (người, nhà, thiên nhiên) được đặt vào trong tranh như một hình ảnh trong chuỗi ẩn dụ, để chúng thoát ra khỏi nghĩa giao tiếp hằng ngày và hòa hợp với nhau bên trong trường tạo nghĩa mới.
Phóng góc nhìn ra toàn bộ không gian sơn dầu, ta thấy từng tác phẩm riêng lẻ đều sử dụng các bộ phận khác nhau: mắt-xương-da, nơ-giàn cây/khung cửa sổ-họa tiết gạch men, nước-mặt trời-hoa. Tự chúng đã kết nối với nhau trong từng tác phẩm, nhưng cách sắp đặt các tác phẩm cũng vượt ra ngoài lối giám tuyển thông thường để chúng tạo thành không gian có liên kết. Các bức họa được đặt cạnh nhau theo trình tự tuyến tính, hình vòm hyperbol, điểm xuyết các họa tiết của sóng, lá và ánh sáng trên mảng tường trưng bày, và đặc biệt là không đề bảng tên cạnh từng tác phẩm. Do đó mà không gian sơn dầu có thể được đọc như một tác phẩm sắp đặt về cơ thể/ngôi nhà/thiên nhiên quy mô lớn mà trong đó từng bức họa riêng lẻ trở thành một bộ phận cố hữu.
Ánh nhìn đọng lại
Ngay giữa không gian sơn dầu là tác phẩm điêu khắc “ngay giữa ánh nhìn” (eye of a moment) được tạo tác như chiếc ghế lớn, sơn trắng và khép lại thành hình đồng tử. Bên trong “đồng tử” ấy trống rỗng, gợi lên ý niệm về sự vô thường, liên tục đón nhận các chuyển biến của ngoại giới hay nội giới, cơ thể vật chất hay cơ thể tinh thần. Nhưng chính sự vô thường được phổ quát hóa để trở thành hư vô ấy cũng mở ra khả năng hấp thụ mạnh mẽ của đồng tử: vì ở trạng thái rỗng mà luôn sẵn sàng dung chứa mọi hiện tượng. Chi tiết tác phẩm cho phép người thưởng lãm ngồi lên để ngắm nhìn các bức họa chung quanh rồi rời đi cũng nhấn mạnh quá trình chuyển biến và sức hút mạnh mẽ này.
Trước khi rời khỏi triển lãm, ta chạm mặt tác phẩm điêu khắc “suối nguồn” (waterfall). Ngô Đình Bảo Châu sử dụng các miếng thép không gỉ và tráng gương, cắt và nối thành hình những con mắt hay giọt mưa tuôn trào ra từ một phiến thép khác. Tùy vào góc đứng so với tác phẩm mà ánh sáng hoặc hình ảnh của không gian/họ có thể được phản chiếu lại và in lên thân thể của người xem. Điều này khiến tạo hình của “suối nguồn” gần hơn với điêu khắc, nhưng hiệu ứng của nó lại nghiêng về phía một sắp đặt ánh sáng. Lúc này, ngoại giới trở thành chủ thể, nó phóng chiếu nguồn năng lượng của mình lên cơ thể, nhưng không phải cơ thể cá nhân của tác giả mà là cơ thể của bất kỳ ai đứng trước nó.
Hoặc khuếch đại kích cỡ của tác phẩm (đối với “tàn lụi hóa lấp lấp” và “thể lặng của chốn vô cùng”) hoặc sắp đặt tác phẩm trong không gian theo quy luật để chúng trở thành một chỉnh thể (đối với không gian tranh sơn dầu), triển lãm “phóng chiếu một ý nghĩ”, theo một nghĩa nào đó, cho phép ta bước vào các dạng cơ thể khác nhau. Có khi người xem bước dưới chốn vô cùng nơi tế bào sinh sôi, có khi lại được vây quanh bởi các bộ phận của người-nhà-thiên nhiên trộn lẫn. Phải chăng khi ta bước vào nội giới bên trong mình là ta cũng bước ra ngoài nó, để đến với ngoại giới xung quanh ta?
Thực hiện: Hoàng Hải
