Hoạ sỹ Trần Trung Lĩnh là nghệ sỹ có phổ cảm nghiệm trải rộng trên nhiều lĩnh vực: điện ảnh, hội hoạ và âm nhạc. Đặc biệt, trong thực hành nghệ thuật thị giác, anh có sự chuyển biến đa dạng trong phong cách sáng tạo. Từ cuộc dạo chơi màu sắc của “Van Gogh in Saigon” cho đến “Pop Art – Hahaha”, và gần đây nhất là triển lãm “SắcvàKhông”, công chúng thấy được hình ảnh một nghệ sỹ không ngừng tìm kiếm những hình thức biểu đạt mới cho góc nhìn cá nhân. Dưới đây là cuộc trò chuyện giữa Art Republik Vietnam với hoạ sỹ Trần Trung Lĩnh về hành trình thực hành nghệ thuật liên ngành của anh. 

Hoạ sỹ Trần Trung Lĩnh. Ảnh: SiLart Station.

Hành trình sáng tạo của anh có sự chuyển biến tương đối rõ rệt. Trước đây, anh tập trung nhiều hơn vào các thực hành nghệ thuật Pop Art hay trường phái hậu ấn tượng, hiện tại, anh đi vào hành trình phóng chiếu tâm thức cá nhân và tư tưởng Đông Phương vào các tác phẩm. Anh có thể chia sẻ thêm về sự dịch chuyển này không?

Tôi thường nghĩ về những thực hành trong Pop Art như một cuộc dạo chơi – nơi nghệ sỹ đang chờ đợi một thời khắc nào đó. Tôi gọi đó là thời khắc của sự chín. Để đến được khoảnh khắc ấy, mọi thứ cần thời gian. Hội hoạ, đặc biệt là trường phái trừu tượng biểu hiện mà tôi theo đuổi, càng đòi hỏi sự lắng đọng ấy. Vì nó là điều kiện cho những va chạm và thấu hiểu. 

Sự dịch chuyển này, với tôi, là một sự trở về. Ngay từ khi bắt đầu trên hành trình hội hoạ, tôi đã thấy ở bản thân một chất vẽ biểu hiện. Nếu với tuổi trẻ, nó là ngọn lửa bùng lên dữ dội và chóng tắt, giờ đây ở tuổi trung niên, ngọn lửa ấy âm ỉ hơn nhưng lan rộng hơn. Và khi cảm nhận được độ “chín” của bản thân, cách tôi quan sát, chiêm nghiệm đời sống cũng khác đi: ném lại, gói gọn rồi dần dà dàn trải lên mặt tranh. Những quan sát cụ thể bằng hình ảnh dần nhường chỗ cho những mảnh cảm xúc rời rạc, mang tính nội tâm hơn. 

Anh từng chia sẻ rằng, trong quá trình sáng tác các tác phẩm của “SắcvàKhông”, một yếu tố không thể thiếu là âm nhạc. Âm nhạc đã góp phần nuôi dưỡng cảm xúc, không gian hay nhịp điệu trong sáng tạo của anh như thế nào?

Thói quen vẽ của tôi thường bắt đầu bằng một hành động: đặt chiếc kim lên mâm than. Âm nhạc vang lên, và đó cũng là lúc tôi để cho giác quan cùng cơ thể mình tự do sáng tạo. Nếu trong giai đoạn thực hành Pop Art, âm thanh chủ đạo là những giai điệu cuồng nộ, ảo giác của thể loại Grunge (Nhạc rock bụi bặm), Psychedelic (Nhạc siêu thực), thì đến với “SắcvàKhông”, tôi chọn âm nhạc cổ điển như một mạch nguồn của cảm hứng. 

Hoạ sỹ Trần Trung Lĩnh. Ảnh: SiLart Station.

Thế nhưng, điều trớ trêu là âm nhạc cổ điển vốn khó chia sẻ trong một không gian chung: Những đoạn soprano (giọng nữ cao) chót vót hay cao trào giao hưởng thường gây cảm giác quá tải với người khác. Do đó, chỉ bằng một chiếc tai nghe, tôi đắm chìm trong không gian sáng tạo riêng biệt của mình: Chỉ còn lại bản thân, mặt toan, màu vẽ, cọ và âm nhạc. Trong trạng thái tập trung tuyệt đối ấy, từng nhát cọ, từng lớp màu cứ trôi theo dòng nhạc, phát triển thành một nhịp điệu thị giác riêng biệt cho mỗi bức tranh.

Ở trường phái âm nhạc cổ điển, tôi ấn tượng với Rachmaninov. Tôi đặc biệt bị thu hút bởi sự độc lập và phức tạp trong cấu trúc âm nhạc của ông. Rachmaninov có những hệ thống nốt đặc biệt, được thể hiện qua kỹ thuật chơi đàn đòi hỏi quãng tay dài và linh hoạt, qua đó tạo nên những bản hoà tấu đầy thử thách. Từ đầu, tôi đã chọn tinh thần ấy làm kim chỉ nam cho các tác phẩm của mình: Đôi lúc để nét vẽ trôi theo nhịp điệu của bản nhạc đang nghe – có khi chậm rãi, nén lại; có lúc lại dồn dập, bùng nổ theo cao trào. Nhịp điệu hội họa vì vậy mà như được điều phối bởi chính âm nhạc.

Trần Trung Lĩnh, “Thực thể”, sơn dầu, 130cm x 170cm. Ảnh: SiLart Station. 

Từng dành thời gian thực hành với điện ảnh, bộ môn đòi hỏi tính tổ chức hình ảnh và khả năng dàn dựng không gian, khi chuyển hướng sang hội hoạ và nghệ thuật thị giác, những kinh nghiệm đó đã định hình cách anh tư duy sáng tạo như thế nào?

Mỗi triển lãm của tôi thường bắt đầu trong một cuốn sổ tay: từ ý tưởng sơ khởi, phác thảo nội dung cho đến cách triển khai không gian, bố cục màu sắc. Tôi nghĩ đây là thói quen được hình thành từ giai đoạn nghề nghiệp trước đó, trong vai trò hoạ sỹ thiết kế hay đạo diễn. Cũng nhờ đó, tôi thấy mình thực hiện triển lãm dễ dàng hơn: Tư duy điện ảnh giúp tôi sắp xếp luồng suy nghĩ của bản thân, tổ chức ý tưởng triển lãm một cách mạch lạc. Tôi tâm niệm rằng, cảm hứng luôn tồn tại sẵn có trong mỗi người nghệ sỹ, thậm chí lên đến 200%. Phần còn lại chính là cách hiện thực hoá ý tưởng, một quá trình đòi hỏi sự kỷ luật, tổ chức và khoa học. 

Không gian trưng bày triển lãm “SắcvàKhông”. Ảnh: SiLart Station

Phổ cảm nghiệm của anh trải rất rộng, từ điện ảnh cho đến hội hoạ, âm nhạc. Vậy, trong hành trình thực hành thị giác hiện tại, những va chạm liên ngành đó đã ảnh hưởng thế nào đến cách anh hình thành ý tưởng và thể hiện hình ảnh trong tranh, đặc biệt trong không gian triển lãm “SắcvàKhông”?

Khi làm phim, tôi thường đưa yếu tố hội hoạ vào trong từng khuôn hình; khi vẽ, cảm hứng lại đến từ âm nhạc; và khi làm nhạc, những suy tưởng trong điện ảnh hoặc nghệ thuật thị giác lại khơi dậy cảm hứng. Vòng luân chuyển ấy diễn ra một cách tự nhiên, bởi với tôi, ba lĩnh vực này đều hiện hữu trong cùng một sợi dây liên kết. Với “SắcvàKhông”, tiến trình ấy cũng không ngoại lệ: Tôi vẽ xong, nhưng cứ phải đợi chờ. Tôi đợi để tìm một không gian trưng bày phù hợp, để tranh được “thở” trong một bối cảnh “tĩnh”. Ngay cả phần âm nhạc nền vang suốt triển lãm cũng được tôi lựa chọn kỹ càng, bởi tôi muốn dẫn dắt người xem đi trong một trải nghiệm đa giác quan, từ đó nuôi dưỡng cảm xúc với tác phẩm, với nghệ thuật. 

Không gian trưng bày triển lãm “SắcvàKhông”. Ảnh: SiLart Station

Tôi tin rằng, trải nghiệm thị giác trong điện ảnh có khả năng khơi dậy những cảm giác đặc biệt cho người xem. Đây cũng là yếu tố ảnh hưởng không nhỏ đến bố cục và cách tôi xử lý những tác phẩm của mình. Đó là dạng ảnh hưởng liên ngành trực tiếp, mà tôi xem như một may mắn – vì đã từng làm việc nghiêm túc trong cả ba lĩnh vực. Có những bức tranh mang cấu trúc điện ảnh, và có những bức tranh vang âm như một bản sonate – điều này đôi khi còn được tôi ghi chú rõ ràng ngay từ bản phác thảo.

Trong thời gian sắp tới, anh có dự định thực hiện các dự án nghệ thuật liên ngành (như điện ảnh, âm nhạc, văn chương, v.v.) nào không?

Hiện tại, tôi chỉ tập trung chủ yếu vào hội hoạ. Loạt tranh mới đã được lên kế hoạch từ trước, với định hướng thử nghiệm đa chất liệu trên quy mô lớn. Toàn bộ quá trình thực hiện sẽ diễn ra tại xưởng vẽ mới tại quê nhà của tôi, Hội An. Sau đó, tôi sẽ tổ chức triển lãm tại Thành phố Hồ Chí Minh. Sau triển lãm “SắcvàKhông”, cách tôi nhìn vào nội giới cũng có sự thay đổi nhất định. Triển lãm tiếp theo vì thế sẽ thiên về việc đặt thế giới đã mất vào vai người quan sát thế giới đang hình thành – hoặc ngược lại, một thế giới ở tương lai nhìn về hiện tại. Yếu tố điện ảnh vẫn sẽ hiện diện, nhưng ở vai trò hậu trường: Tôi muốn tự mình thực hiện một thước phim tài liệu ghi lại toàn bộ quá trình sáng tác như một phần mở rộng của dự án. 

Xin cảm ơn những chia sẻ thú vị của anh!

Thực hiện: Hương Giang