Copyright © 2025 ArtRepublik Vietnam. All Rights Reserved. Website Developed by Tony Toàn
Ra đời vào đầu những năm 1880, Pointillism (Trường phái Điểm họa) do họa sĩ người Pháp Georges Seurat (1859 – 1891) khởi xướng là một phong cách tiêu biểu của giai đoạn Hậu Ấn tượng (Post-Impressionism). Trước đó, các họa sĩ Ấn tượng (Impressionism) tập trung ghi lại những cảm nhận thoáng qua về ánh sáng và màu sắc thông qua những nét cọ nhanh, tự do, với mục tiêu tái hiện khoảnh khắc hiện thực một cách sống động và trực quan. Các họa sĩ Hậu Ấn tượng, tuy vẫn tiếp tục thoát ly khỏi nghệ thuật hàn lâm truyền thống, lại đi xa hơn bằng cách phát triển ngôn ngữ thị giác cá nhân rõ nét. Họ bắt đầu nhấn mạnh đến cấu trúc hình ảnh, khai thác mạnh mẽ biểu đạt nội tâm, sử dụng màu sắc cường độ cao và bố cục có tính tổ chức cao – mở đường cho những chuyển động nghệ thuật hiện đại sau này. Trong bối cảnh ấy, Pointillism nổi bật với sự hài hoà giữa tư duy khoa học về màu sắc và quang học cùng những xúc cảm cá nhân, đánh dấu một kỹ thuật vừa tỉ mỉ vừa giàu chất thơ trong lịch sử hội họa.
Georges Seurat bắt đầu sự nghiệp tại École des Beaux-Arts, một trong những trường mỹ thuật danh giá bậc nhất nước Pháp. Bên cạnh năng lực hội họa nổi bật, ông đặc biệt quan tâm đến các lý thuyết khoa học về ánh sáng và quang học. Seurat chịu ảnh hưởng sâu sắc từ lý thuyết “tương phản đồng thời” của nhà hóa học Michel Eugène Chevreul, trong đó khẳng định rằng màu sắc không tồn tại một cách biệt lập: khi được đặt cạnh nhau, chúng tác động qua lại lẫn nhau, làm thay đổi nhận thức và cảm nhận thị giác của người xem.
Từ nền tảng ấy, Seurat đã kết hợp hài hoà giữa khoa học và nghệ thuật để phát triển Pointillism (Kỹ thuật Điểm họa) – phương pháp sử dụng những chấm màu nguyên chất được sắp xếp có chủ đích trên bề mặt tranh. Thay vì pha trộn trên bảng vẽ, các sắc tố tự hòa lẫn trong mắt người xem, tạo nên hiệu ứng thị giác rực rỡ và sinh động mà vẫn giữ được độ tinh khiết vốn có của từng màu đơn lẻ.
Không gian triển lãm “Ngẫu biến hạnh phúc” tại VCCA Vincom Center for Contemporary Art
Kỹ thuật này đòi hỏi một mức độ kỷ luật thị giác và thể chất cao độ: mỗi chấm màu không đơn thuần là hành động lặp lại mà là một đơn vị cấu trúc vi mô, chính xác đến từng chuyển động tay. Cái đẹp trong tranh Điểm họa không đến từ sự ngẫu hứng, mà từ sự kiên trì, kiên định và tỉ mỉ trong việc xây dựng hình ảnh. Trong một nghĩa nào đó, Trường phái Điểm họa như một sự từ khước nhẹ nhàng trước những nét cọ bay bổng và phóng khoáng của những hoạ sĩ tiền nhiệm để hướng đến một sự chính xác tuyệt đối về mặt khoa học nơi mỗi màu sắc đều được sử dụng chính xác, không pha trộn và tôn trọng độ thuần khiết.
Không gian triển lãm “Ngẫu biến hạnh phúc” tại VCCA Vincom Center for Contemporary Art
Chính vì thế, cái tên “Ngẫu biến hạnh phúc” đặt cạnh Trường phái Điểm họa đã khơi dậy một đối thoại thẩm mỹ thú vị. “Ngẫu biến” gợi cảm giác bất định, tự do, vô thức, lại được đặt song song với một kỹ thuật vốn dựa trên tính hệ thống, tỉ mỉ và kiểm soát. Tưởng chừng đối lập, nhưng hai cực này lại soi chiếu lẫn nhau, mở ra một suy tư: liệu hạnh phúc có chăng là một sự tình cờ ngẫu nhiên, hay là kết quả của một chuỗi hành động đầy ý thức và kỷ luật?
Nhìn từ xa, tranh Điểm họa hiện lên như một chỉnh thể rực rỡ, lung linh; nhưng khi tiến lại gần, toàn bộ cấu trúc vỡ ra thành những chấm nhỏ riêng biệt, rời rạc. Hạnh phúc cũng vậy – từ xa, ta hình dung đó là một trạng thái viên mãn, hoàn hảo; nhưng khi đến gần, nó lại được cấu thành từ những khoảnh khắc nhỏ, vụn vặt, không hoàn hảo và đôi khi hoàn toàn ngẫu nhiên. Vẻ đẹp của Điểm họa là ở chỗ: nó chấp nhận sự rời rạc như một phương tiện để đạt tới sự liền mạch.
Triển lãm lần này tại Trung tâm Nghệ thuật Đương đại Vincom (VCCA) có lẽ cũng đang mời gọi người xem bước vào một hành trình như thế – từ cái toàn thể quay về với từng chấm nhỏ – để tự mình định nghĩa lại điều gọi là “ngẫu biến hạnh phúc.”
Gần 150 tác phẩm trình chiếu lần này không chỉ là một bản đồ thị giác về một trường phái nghệ thuật, mà còn là minh chứng sống động cho sự chuyển động không ngừng của các ý tưởng thẩm mỹ.
Georges Seurat, A Sunday Afternoon on the Island of La Grande Jatte (1884 –1886), sơn dầu trên toan, 207.6 × 308 cm.
Tác phẩm nổi tiếng nhất – “Một chiều chủ nhật trên đảo La Grande Jatte” của Georges Seurat – là đỉnh cao của Kỹ thuật Điểm họa với gần hai năm nghiên cứu, phác thảo và và cẩn trọng đặt từng chấm màu lên mặt toan, tạo ra những biến chuyển tinh tế trong ánh sáng, sắc độ và không khí. Các mảng màu được ông xử lý bằng cách đặt cạnh nhau vô số chấm nhỏ, khiến ánh nắng vàng trên bãi cỏ trở nên chan hoà, kéo dài những chiếc bóng đổ đậm nhạt của người, cây cối và cả động vật – tất cả như đang chuyển động và phát sáng ngay trong tĩnh lặng. Tuy mất một thời gian dài để thực hiện nhưng những tác phẩm của ông vượt qua cả những quang cảnh đời thường để nắm bắt những phẩm chất ngẫu nhiên và tức thời của ánh sáng trong tự nhiên.
Kế thừa ý tưởng và tinh thần của Georges Seurat, Paul Signac đã phát triển Kỹ thuật Điểm họa theo hướng rực rỡ hơn, với bảng màu tươi sáng và sức sống thị giác mạnh mẽ. Không chỉ là một nghệ sĩ xuất sắc, ông còn là người truyền cảm hứng và hỗ trợ hết mình cho trường phái này bằng cách tích cực quảng bá và đồng hành cùng các họa sĩ khác. Nhờ vào những nỗ lực ấy, tình yêu dành cho những điểm màu tỉ mỉ đã lan tỏa đến nhiều nghệ sĩ cùng thời như Albert Dubois-Pillet, Anna Boch, Camille Pissarro, Charles Angrand, Henri-Edmond Cross, Maximilien Luce, Théo van Rysselberghe và Vincent van Gogh.
Tại trung tâm nghệ thuật Pháp, lòng đam mê hội họa đã gắn kết Paul Signac, Charles Angrand, Henri-Edmond Cross, Maximilien Luce và Albert Dubois-Pillet, đưa họ đến với nhau trong việc thành lập Société des Artistes Indépendants (Hội Nghệ sĩ Độc lập) – một tổ chức tiên phong nhằm phản đối những quy tắc cứng nhắc của các cuộc triển lãm chính thống đương thời. Cùng thời điểm ấy tại Bỉ, Anna Boch và Théo van Rysselberghe là hai thành viên tích cực của Hiệp hội Les XX (Hội Hai Mươi) và La Libre Esthétique (Mỹ học tự do), cũng bền bỉ tái hiện ánh sáng và hiện thực đời sống qua từng chấm màu li ti. Cả hai hiệp hội đều là những tổ chức nghệ thuật có ảnh hưởng lớn tại Bỉ vào cuối thế kỷ 19, mang tư tưởng tiên phong trong việc thúc đẩy nghệ thuật hiện đại. Được thành lập vào năm 1883, Les XX quy tụ 20 nghệ sĩ tiên phong người Bỉ, với mục tiêu tạo ra một không gian độc lập để phản đối những chuẩn mực hàn lâm bảo thủ và khuyến khích tự do sáng tạo cá nhân. Tiếp nối tư tưởng của Les XX, La Libre Esthétique phát huy tinh thần “tự do thẩm mỹ” như tên gọi của nó, tôn vinh đa dạng phong cách và mở rộng biên giới nghệ thuật sang đa lĩnh vực.
Danh mục triển lãm lần thứ 23, 1907, được tổ chức bởi Hội Nghệ sĩ Độc lập
Mỗi người với mỗi xuất phát điểm và đời sống nghệ thuật riêng biệt, họ đều tìm đến Trường phái Điểm hoạ như một cách lý giải thế giới bằng sự kiên nhẫn và tin tưởng vào những mảnh ghép nhỏ. Dù cùng chia sẻ niềm say mê với lý thuyết màu sắc và tính hệ thống của kỹ thuật này, mỗi họa sĩ lại định hình một phong cách và bảng màu riêng biệt. Paul Signac mang vào tranh phong cảnh hơi thở lãng mạn và ánh sáng chan hòa của Địa Trung Hải; Albert Dubois-Pillet lại đắm mình trong vẻ đẹp trầm lắng của những bến cảng buổi hoàng hôn. Anna Boch – một trong số ít nữ họa sĩ theo đuổi trường phái này – đem đến một chất cảm nội tâm và dịu dàng, mở rộng thêm chiều sâu biểu đạt cho nghệ thuật Điểm họa.
Paul Signac, Portrait of Félix Fénéon (1890), sơn dầu trên toan, 73.5 × 92.5 cm
Albert Dubois-Pillet, Quai de Lessages, Rouen (1887), sơn dầu trên toan, 46.8 x 60.8 cm
Không gian triển lãm “Ngẫu biến Hạnh phúc | Happy Accidents”. Nguồn: VCCA Vincom Center for Contemporary Art
Dù khác biệt trong lựa chọn đề tài – từ cảnh quan đô thị, thiên nhiên đến chân dung – các nghệ sĩ đều có chung mong muốn vĩnh cửu những khoảnh khắc hạnh phúc qua từng chấm nhỏ màu sắc.
“Sẽ chẳng có lỗi lầm gì, trong nghệ thuật chỉ tồn tại những ngẫu biến hạnh phúc.” – Georges Seurat
Bởi chính những ngẫu biến hạnh phúc ấy là sự phản chiếu rõ rệt nhất về những chất liệu rất đời, rất thường ngày. Những chấm màu tưởng như rời rạc lại gom nhặt từng khoảnh khắc nhỏ bé của cuộc sống: ánh sáng lướt qua tán lá, khoảnh khắc tàu thuyền cập bến, hay sự im lặng đầy ý nghĩa giữa những nhịp thở. Trong nghệ thuật Điểm họa, những điều tưởng chừng như tầm thường vẫn có thể trở thành một phần của tổng thể đầy rung động.
Không gian triển lãm “Ngẫu biến Hạnh phúc | Happy Accidents”. Nguồn: VCCA Vincom Center for Contemporary Art
“Ngẫu biến hạnh phúc | Happy Accidents” không chỉ là một triển lãm trình chiếu kỹ thuật số mà còn là một cách tiếp cận nghệ thuật đầy sáng tạo. Thay vì thưởng thức tranh theo cách truyền thống, người xem được khuyến khích tiến lại gần – để thấy từng điểm chấm riêng biệt, rồi lùi xa – để nhận ra chỉnh thể sống động mà những chấm màu ấy cùng nhau kiến tạo.
“Ngẫu biến hạnh phúc | Happy Accidents” gợi nhắc một phong trào hội họa tuy tồn tại không dài trong lịch sử, nhưng để lại ảnh hưởng sâu rộng – không chỉ về mặt mỹ học mà còn trong cách con người tư duy về nghệ thuật và quá trình sáng tạo. Pointillism, với sự kết hợp giữa nguyên lý khoa học thị giác và biểu hiện nghệ thuật, đã mở ra một phương pháp tiếp cận hệ thống và duy lý trong hội họa hiện đại.
Bước sang thế kỷ 20, kỹ thuật này tiếp tục để lại dấu ấn khi trở thành nguồn cảm hứng quan trọng cho sự hình thành của phong trào Pop Art. Các nghệ sĩ như Roy Lichtenstein, chịu ảnh hưởng từ hiệu ứng thị giác của Pointillism, đã nhìn thấy tiềm năng biểu đạt của chấm Ben-Day – một kỹ thuật in ấn thương mại – để phản ánh tinh thần của thời đại công nghiệp và văn hóa tiêu dùng.
Với những người yêu nghệ thuật hôm nay – đặc biệt trong bối cảnh hậu số hóa và sự phát triển không ngừng của công nghệ hình ảnh – di sản của Pointillism như một lời nhắc quan trọng: nghệ thuật không chỉ là bộc phát cảm xúc, mà còn là quá trình kiến tạo đầy kiên nhẫn. Trong đó, từng chi tiết – dù ngẫu nhiên hay chủ ý – đều có thể góp phần tạo nên một chỉnh thể sâu sắc. Đó cũng là cách nghệ thuật truyền lại một phương pháp tư duy: biết lùi lại để nhìn tổng thể, nhưng cũng phải đủ kiên trì để lắng nghe từng đơn vị nhỏ của đời sống.
Thực hiện: Phương Vy
