Copyright © 2025 ArtRepublik Vietnam. All Rights Reserved. Website Developed by Tony Toàn
Tác phẩm bắt đầu với các diễn viên, vận đồ trắng đơn màu, bước ra chậm rãi từ cánh gà và đứng thành hàng trong lặng im. Theo nhịp thời gian, lần lượt từng diễn viên bước lên trước, chuyển động cơ thể mình mở rộng hoặc co rút, chậm rãi hoặc nhanh chóng, uyển chuyển hoặc gãy khúc chung quanh sân khấu. Trong suốt thời gian ấy, các diễn viên còn lại trong hàng đều chăm chú dõi mắt nhìn theo, và chính khán giả cũng vậy. Đây là một điều quan trọng, bởi trong một phân đoạn trình diễn gần như không thoại (trừ những tiếng la hét hay rên rỉ không thành lời), không âm nhạc, thì các chuyển động cơ thể trở thành kênh tiếp nhận duy nhất cho phép người xem truy cập vào các tầng ý nghĩa và cảm xúc của tác phẩm.
Nếu như ngôn ngữ cơ thể như vung tay, giậm chân, nhăn mặt trong một trình diễn kịch nói truyền thống mang vai trò minh họa cảm xúc cho lời thoại; hay hành động múa trong các vở mà diễn viên là người Nghe được dẫn dắt bởi nhịp và giai điệu nhạc, thì cơ thể trong “Lắng nghe điểm chạm” đơn thuần là công cụ ngôn ngữ duy nhất, độc lập. Nó không bị điều khiển hay ảnh hưởng bởi các công cụ ngôn ngữ dựa trên âm thanh (nói và nhạc) khác, thường được cho là ‘hiệu quả’ và ‘ưu việt’ hơn.
Nối tiếp tác phẩm là phân đoạn các diễn viên tương tác với ghế và với cơ thể của nhau. Họ xếp ghế thành hàng, bước đi trên chúng, rồi xếp lại thành chồng ở một góc. Những cá nhân tụ lại thành nhóm hai đến ba người, họ giao tiếp thông qua cảm nhận các điểm chạm của cơ thể. Lùi, đẩy, xoay, uốn, duỗi. Từng tương tác diễn ra nhịp nhàng, các diễn viên lựa chọn phản ứng bằng cách cảm nhận cơ thể đối phương, và lần mò hình dạng, chất liệu của vật thể (đối với trường hợp cái ghế). Không gian và vật thể trong không gian trở thành những vùng đất chờ đợi được khám phá, không còn là nơi để thống trị hay sử dụng. Vì đã thoát ra khỏi công dụng đời thường, thứ để ngồi, chiếc ghế trở thành một bạn diễn theo nghĩa nào đó, nó biết tương tác và phản hồi.
Đối với phần tương tác nhóm, các diễn viên cũng được quyền ứng tác ngay trong lúc tác phẩm diễn ra. Qua chia sẻ của đạo diễn Lyon Nguyễn, khi luyện tập, anh đã hướng dẫn các diễn viên chọn ra mười điểm trên người bạn diễn và của bản thân để tìm phương án tương tác. Việc này trao cho người diễn quyền năng sáng tạo những cuộc hội thoại bằng cơ thể. Tuy nhiên, khác với trò chuyện thông thường, nơi ý nghĩa được tạo lập thông qua các quy chuẩn và hành vi lặp đi lặp lại những quy chuẩn đó, mỗi phần ứng tác là một ‘tín hiệu’ riêng lẻ, độc nhất, không lặp lại và vì thế không thể xác lập được một ý nghĩa rõ ràng. Phương cách giao tiếp đồng thời vô hiệu hóa chức năng thông tin thường thấy của ngôn ngữ và giải phóng hành vi giao tiếp khỏi vai trò phương tiện, cho phép nó tự tồn tại như một cá thể có đời sống riêng biệt. Các tương tác không còn nhằm giải quyết vấn đề, mà mỗi vận động, cử chỉ đều được tồn tại tách biệt khỏi mục đích trao đổi thông tin.
Ở một phân đoạn khác, các diễn viên được bố trí đội hình như khán giả ngồi trên khán phòng, đảm nhận vai trò người xem trước chuyển động của những bạn diễn còn lại. Các hành động đứng lên, ngồi xuống, lộn nhào diễn ra nhịp nhàng, đồng hiện. Trong một không gian giới hạn, các cụm chuyển động diễn ra đồng thời, mang tính riêng tư nhưng vẫn giữ sự đối thoại và tương đồng giữa các nhóm khác nhau.Các chuyển động được va chạm, xô xát và ứng tác lẫn nhau, khiến ta cảm nhận diễn viên như những vật chứa đựng tất cả các hình thái này. Cơ thể họ, được giải phóng khỏi ngôn ngữ nói, đã biểu hiện trọn vẹn căn tính của mình. Đây là một tiến trình nối dài không hoàn tất chỉ diễn ra vì khoái cảm của việc đạt được sự hòa hợp năng lượng lẫn khám phá ra các mâu thuẫn.
Cách cơ thể vận hành trong buổi trình diễn khác hoàn toàn với cách nó vận hành trong ngôn ngữ ký hiệu, thứ về bản chất, cũng là một hệ thống quy chuẩn các ý nghĩa với tín hiệu/biểu tượng nhất định. Nghĩa trong tác phẩm không được định trước mà được kiến tạo đồng thời, song song với các hành vi tương tác cơ thể. Tuy nhiên, việc này cũng tạo ra ít nhiều khó khăn trong quá trình tiếp nhận. Khán giả bị/được đặt trong vị trí của những kẻ ngoài cuộc, họ không có nhiều khả năng tham gia vào cuộc hội thoại đó cũng như không thể cảm nhận toàn bộ sắc thái, khoái cảm mà việc tương tác mang lại cho người diễn. Vì tác phẩm không trình hiện như một quá trình truyền đạt nghĩa, mà là khám phá nghĩa, người xem không thể tiếp nhận nó như một tác phẩm thông thường. Họ quan sát và tìm ra vẻ đẹp trong hành động ấy, ngay cả khi nó không hô hào một thông điệp rõ ràng.
“Lắng nghe điểm chạm”, bên cạnh là không gian cho phép người Điếc và Khiếm thính thực hành và tiếp nhận nghệ thuật cùng người Nghe, còn thể nghiệm một cách thức sử dụng cơ thể khác. Và cách thức ấy không chỉ dành riêng cho người Điếc hay Khiếm thính, nó đồng thời mời gọi tất cả cùng nghĩ thêm về cơ thể mình, giới hạn và tiềm năng của nó.
Thực hiện: Hoàng Hải & Trao
